වෙත්තමුණි කැඩපත: මහායානික සාධක ශේෂ වූ විජයාරාමය

වෙත්තමුණි කැඩපත: මහායානික සාධක ශේෂ වූ විජයාරාමය: අනුරාධපුර අභයගිරිය විහාර සීමාවේ සිට උතුරු දෙසට සැතපුම් එකහමාරක් පමණ දුරකින් පිහිටා ඇති විජයාරාමය අක්කර 23 ක භූමි ප්‍ර මාණයකින් යුක්තය. අශෝකා...

මහායානික සාධක ශේෂ වූ විජයාරාමය

අනුරාධපුර අභයගිරිය විහාර සීමාවේ සිට උතුරු දෙසට සැතපුම් එකහමාරක් පමණ දුරකින් පිහිටා ඇති විජයාරාමය අක්කර 23 ක භූමි ප්‍රමාණයකින් යුක්තය. අශෝකාරාමය, විජයාරාම හා පෙරිමියම්කුලම් ගම්මාන වලින් වටවුණු මේ ඓතිහාසික භූමිය ඉතා මනස්කාන්ත පරිසරයකට උරුමකම් කියයි.

1884 දී එවකට උතුරු මැද පළාතේ රජයේ ඒජන්ත ලෙස කටයුතු කළ ආර්. ඩබ්ලිව්. අයිවර්ස්ගේ දින පොතෙහි වූ සටහන, විජයාරාමය පිළිබඳ මෑතකාලයේ දී ප්‍රථමයෙන් ම කරුණු දක්වා ඇති ලියවිල්ල බවට සාධක සපයයි. ඔහු සටහන් කරන පරිදි නොවැම්බර් 14 වන දින එස්. එම්. බරෝස් සමඟ තමා ජේතවනයට (වර්තමානයේ අභයගිරිය) උතුරින් කැලය මැද පිහිටි නටබුන් බැලීමට ගිය අතර එවකට විජයපුර යනුවෙන් හැඳින්වූ එහි නියම නාමය හඳුනා ගැනීමට නොහැකි වූ බැවින් විජයාරාමය ලෙස ඔහු එය දැක් වූ බවත්ය. එමෙන්ම අයිවර්ස්ගෙ සටහන් හි දැක්වෙන්නේ නටබුන් කැලයෙන් වැසී තිබුණු අතර ගොඩනැගිලි, ගස්වල මුල් නිසා හානි පැමිණ තිබූ බවත්, නටබුන් පාසි (ලයිකන) වලින් බැඳී ඇති ගලින් යුක්ත වූ බවත් ය. ඒ වන විටත් දාගැබ නිදන් හොරුන් විසින් පතුළටම හාරා තිබූණු බවත් පොකුණු දෙකක් පිහිටි අතර ඉන් එක් පොකුණක ජලය පිරී තිබුණත් අනෙකෙහි ජලය නොමැති වූ බව ද දක්වා ඇත. එමෙන්ම පොකුණ වටකර බඳින ලද ගල් හෝ ගඩොල් බැමි සම්බන්ධ තොරතුරු ද එම සටහනේ අන්තර්ගතය. එමෙන්ම එස්.එම්. බරෝස් ද දක්වා ඇත්තේ ගලින් කළ හතරැස් පදනමක් මත දාගැබ ගඩොලින් බැඳ තිබූ බවය. එසේම සෘජුකෝණාස්‍රාකාර වූ විශාල ගොඩනැගිල්ල ආරාමයක් විය හැකිය යන්න ඔහුගේ අදහසයි.

මෙරට ප්‍රථම පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් වූ එච්. සී. පී. බෙල් 1891 දි විජයාරාමයේ ගවේෂණයක් සිදුකොට එහි සංක්ෂිප්ත වාර්තාවක් 1891 හා 1893 වාර්ෂික වාර්තාවට ඇතුළත් කර ඇත. එම වාර්තාවේ මුරගේ, පන්සල, ජන්තාඝරය, දකුණු දොරටුව, පූජනීය භූමිය, දාගැබ, විහාරගේ හා විවිධ ශාලා ගැන කෙටියෙන් සඳහන්ව ඇති අතරම අඩි හයක් පමණ උසට ස්තූපය පසින් වැසී තිබූ බැවින් එහි පස් ඉවත් කොට කැණීමක් කළ බව ද සඳහන් කර ඇත. එහෙත් ඔහුගේ වාර්තාවේ පැවසෙන ගල් කණු හා ජන්තාඝර වල බැඳ තිබු බිත්ති වර්තමානයේ දකින්නට නැති වීම ඉතා කනගාටුදායකය.

විජයාරාම ස්තූපය ගොඩනැංවීමට භාවිතා කළ ඇතැම් ගල්, අනුරාධපුර මුල් යුගයේ නිර්මාණ සඳහා යොදාගත් ස්ඵටික හුණුගල්වන අතර ස්තූපයේ ඉතිරිය තැනීමට කළු ගල් ද භාවිත කොට ඇතැයි යන්න සඳහන්ය. මහාචාර්ය නන්දසේන මුදියන්සේ මෙම ස්තූපයේ වාස්තු විද්‍යාත්මක ලක්ෂණ අනුව හා ස්තූප ගර්භයේ සුන්බුන් අතරින් හමු වූ තඹ තහඩුවල අන්තර්ගත කරුණු මගින් පවසන්නේ මෙය මහායාන නෂ්ටාවශේෂ සේ සැලකෙන බවත්ය.

ස්තූපයේ තාක්ෂණය පිළිබඳව සෙනරත් පරණවිතානයන් ගේ අදහස වූයේ විජයාරාම ස්තූප සැලැස්මට මිහින්තලේ ඉදිකටු සෑයෙ සැලැස්ම සමාන බවකි. එහෙත් ස්තූපයට පිවිසීම සඳහා විජයාරාමයේ සතර දිශානුගතව පියගැට පෙළ හතරක් දක්නට ඇතිමුත් ඉදිකටු සෑයේ දක්නට ලැබෙන්නේ එක් පියගැට පෙළක් පමණි. ආචාර්ය රෝලන්ඩ් සිල්වා ගෙ අදහස වූයේ විජයාරාමය පද්මාකාර ස්තූපයක් යන්නය.

විහාර සම්ප්‍රදාය අනුව අනුරාධපුරයේ පිහිටි පුරාණ විහාර වර්ග කොට ඇති අතර ඒවා මහා විහාර, පබ්බත විහාර (පංචාවාස) හා පධානඝර (පියන්ගල් විහාර) යනුවෙන් දක්වා ඇත. සමස්ත ආරාම භූමියම දිය අගලකින් වට වී තිබීම පධානඝරවල ප්‍රධාන ලක්ෂණයකි. පබ්බත විහාර සම්ප්‍රදාය මහායාන බුද්ධාගමේ බලපෑම මත නිර්මාණය වූ ඒවා සේ සැලකේ.

මහායාන බලපෑමක් මෙම විහාරවලට තිබූ බවට සනාථ කළ හැකි සාධක කිහිපයකි. ඒ අනුව අභයගිරිය ද මහායානය පිළිගත් ආයතනයක් විය. එමෙන්ම පුබ්බාරාමය (පුලියන්කුලම) විහාර භූමියේ ද මහායාන පිළිගැනීමක් වූ “ධර්ම ධාතු” තැන්පත් කර ඇති අතර ඒ පිළිබඳව හමු වූ ශිලා ලිපියක “දහම්දා” යනුවෙන් සඳහන්ව තිබීමෙනුත් එය තව දුරටත් තහවුරු වේ.

මෙම විහාරවල බිම් සැලසුම් පිරික්සීමේ දී ඒ සියල්ල ක්‍රි.ව. 7-10 සියවස් අතර කාලයේ දී සංවර්ධනය වූ බව පැහැදැලි වන අතර මංජු ශ්‍රී වාස්තුවිද්‍යා ශාස්ත්‍ර ග්‍රන්ථයේ (ක්‍රි.ව. 5-7 දි රචනාවන්නට ඇතැයි සැලකේ) පබ්බත විහාර නිර්මාණය පිළිබඳ කරුණු අන්තර්ගත කොට ඇත. එහි පබ්බත විහාර නිර්මාණයේ දී විහාර භූමිය වාස්තු දේවතාවුන් අනුව පීඨ හා උප පීඨවලට බෙදීමත් ඒ ඒ ස්ථානවල තැන්පත් කළ යුතු හෝ නිදන් කළ යුතු වස්තූන් අතර ධර්මය ලියූ පත් ඉරු (ධර්ම ධාතු) තැන්පත් කිරීම සම්බන්ධව ද විස්තර කර තිබේ. එසේ තැන්පත් කළ බවට සාක්ෂි ලෙස පබ්බත විහාරයක් වන විජයාරාම ස්තූපය කැණීමේ දී එහි නිදන් කර තිබූ මහායානික ධාරණි ලියූ තඹපත් 13 ක් හමුවීම දැක්විය හැකිය. මෙම තඹ පත්වල මහායාන දේවතාවන්ට කළ යාතිකා පිළිබඳව සටහන්ව ඇත.

දිගින් අඟල් දෙකහමාරක් හා පළලින් අඟල් එකයි කාලක් පමණ වූ මහායාන සූත්‍ර පාඨ ලියූ තඹපතක් 2015 වසරේ දී විජයාරාමය ස්තූපය අසල පස් අතර තිබී හමු විය. මීට පෙර එච්.සී.පී. බෙල් ගේ කාලවකවානුවේදී ද මෙම භූමියෙන් සොයාගත් තඹපත් ඉරුවල සඳහන්ව තිබූ තොරතුරු වලට මෙම තඹපතේ ඇති තොරතුරු සැසදෙන බව මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදලේ ව්‍යාපෘති අධ්‍යක්ෂ මහාචාර්ය ටී.ජී. කුලතුංගගේ අදහසයි. නිදන් හොරු විසින් ස්තූපය හාරා ඉවත් කරන ලද පස් අතර තිබී එච්. සී. පී. බෙල්ට එම තඹ පත් ලැබුණු බව සඳහන් වන අතර මෙවර ද තඹපත් ලැබී තිබුණේ එසේ ගොඩගසා තිබුණු පස් අතරිනි.

එමෙන්ම හෝර්කාට් විසින් ඉදිකටු සෑය සංරක්ෂණය කිරීම සඳහා කළ කැණීමේ දී, එච්.සී.පී. බෙල් (1891 -1893 කාලයේ දී) විජයාරාම ස්තූපයේ පස් ගොඩැලි අතර තිබී සොයා ගත් මහායාන සූත්‍ර ලියූ තඹ තහඩුවලට සමාන වූ තඹ පත්‍ර 91 ක් සොයාගත් බව සඳහන්ය. මෙම සියලු තඹ පත්‍රවල සටහන්ව ඇත්තේ සිංහල අක්ෂර වීම විශේෂිතය. සෙනරත් පරණවිතානයන් පෙන්වා දෙනුයේ ඉදිකටු සෑයේ තඹපත් වල අක්ෂර ක්‍රි.ව. 8-9 ට අයත් වූ අතර විජයාරාමයෙන් හමු වූ තඹපත් අක්ෂර ද ඊට සමාන බැවින් එම කාල වකවානුවටම අයත් වන්නට ඇති බවයි. විවිධ බෝධි සත්ත්වරුන්ගේ නම් ඉදිකටු සෑයෙන් හමු වූ තඹ පත් වල ලියා තිබෙන බැවින් බෝධි සත්ත්වයින් උදෙසා නොයෙක් පුදදපූජා කිරීමට ඉහත ස්තූප යොදා ගන්නට ඇතැයි යන්න අදහස් වේ.

මහායානික බලපෑම පිළිබඳ තවත් සාධකයක් ලෙස විජයාරාම විහාරයේ ශාලාව නමින් හැඳින්වෙන ගොඩනැගිල්ලේ බිත්ති මුහුණතෙහි ඇති ශිලා පුවරුවල නිරූපිත අවලෝකිතේෂ්වර බෝසතුන් හා තාරා දෙවඟනගේ රූප කැටයම් දැක්විය හැකිය.

විජයාරාමයෙන් හමු වූ තඹපත් ඉරුවල සටහන් වූ ලේඛන අනුව වජ්‍රයානය පිළිගත් මහායාන භික්ෂු ආරාමයක් ලෙස මෙම ආරාමය තහවුරු වේ.

වජ්‍ර‍යාන හා තන්ත්‍රයාන යනු මහායානයේ ම ශාඛා දෙකකි. මහායානයට තාන්ත්‍රික අදහස් මිශ්‍ර වීමෙන් වජ්‍රයානය හා තන්ත්‍රයාන බිහි වී ඇත. වජ්‍රයානිකයන්, ථෙරවාදි භික්ෂුන් අනුගමනය කළ භාවනාවට වඩා පුද පූජා හා මන්ත්‍ර සජ්ඣායනා කරමින් විමුක්තිය ලබාගත හැකිය යන අරමුණෙන් ක්‍රියා කරන්නට විය.

අභයගිරිය ස්තූප ගර්භයේ අඩි අනූවකට පමණ ඉහළ ස්ථානයක තැන්පත් කර තිබූ මහායාන ධාරණී මන්ත්‍රයක් සටහන් කරන ලද ගල් පුවරුවක් 2011 දි හමු වූ අතර එය ක්‍රි.ව. 7 සියවස නියෝජනය කරන නාගරී හා ටිබෙට් ත්‍රිකා අක්ෂර වලින් සමන්විත බවත් එය වජ්‍රයානයට අයත් යැයි ද ඉන්දියානු පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ ශිලා ලේඛන අධ්‍යක්ෂ පවසයි.

මෙහි කිහිප තැනකම වජ්‍රයාන යන වචනය ලියා ඇති බැවින් විජයාරාමය, වජ්‍රයානයට අයත් යැයි සැලකිය හැකිය යන්න මහාචාර්ය ටී. ජී. කුලතුංගගේ අදහසයි. නැගෙනහිර ඉන්දියාවේ වජ්‍රයාන භික්ෂූන් අභයගිරිය හා සම්බන්ධතා පැවැත් වූ බවට ක්‍රි.ව. 8-9 කාල වලට අයත්ව සාධක ලැබේ. මීට අමතරව අභයගිරි ස්තූප ගර්භයේ තැන්පත් කර තිබූ අවලෝකිතේශ්වර ප්‍රතිමා හා මහායාන කැටයම් ඵලක සොයාගන්නට හැකි විය. උත්තර භාරතීය සම්ප්‍රදායට මෙම නිර්මාණ අයත් යැයි සඳහන්ය.

අභයගිරියේ මෑතක කළ කැණීම් වලදී ලෝකඩ වජ්‍රයක් සොයා ගන්නට හැකි විය. එසේම අභයගිරියෙන් හමු වූ ශිලා ලිපි බොහොමයක මහායානයේ වැදගත් කොට සලකන බුදුබව පැතීම සම්බන්ධව කරුණු අන්තර්ගත වන අතර අභයගිරි නිසවත්ත ශිලා ලිපියෙන් ඒ බැව් සනාථ වේ. එච්. සී. පී. බෙල්ගේ අධීක්ෂණය යටතේ ආචාර්ය ඩී. එම්. ඉසෙඩ් වික්‍රමසිංහ විසින් විජයාරාමයේ කළ කැණීම් වලදී සත්ත්ව රූප සතරක් සොයා ගත් අතර එම රූප සතරවරම් දෙවිවරුන් සමඟ ගොඩනැගිල්ලේ සතර දිගින් පිහිටි ද්වාර මණ්ඩපයක් යට ගිලී තිබූ ගර්බයක් තුළ තැන්පත් කර තිබූණු බව සඳහන්ය. එම සත්ත්ව හා දේව රූප පිහිටුවා තිබුණේ උතුරට සිංහ රූපය හා කුවේරත්, නැගෙනහිරට හස්ති රූපය හා ඉන්ද්‍රත්, දකුණට අශ්ව රූපය හා යමත්, බටහිරට වෘෂභ රූපය හා වරුණත් යනාදි වශයෙනි. මෙම දේව රූප වලින් ඉන්ද්‍ර (ධෘතරාෂ්ට්‍ර) අත වජ්‍රය ද කුවේර (වෛශ්‍රවණ) අත ගදාව ද යම (විරූඪ) අත මුගුර ද වරුණ (විරූපාක්ෂ) අත තොණ්ඩුව ද ලෙසින් නිරූපණය කොට ඇත.

ක්‍රි.ව. 740 දී චීන වාර්තා වල දැක්වෙන පරිදි වජ්‍රයානික ආචාර්යවරයෙක් වූ වජ්‍රබෝධි භික්ෂුව තම ශිෂ්‍ය අමෝසවජ්‍ර සමඟ ලංකාවට පැමිණ දළදා වහන්සේ වැඳ පුදා ගත් බවත් ඔවුන්ට සමන්තබද්‍ර නම් වජ්‍රයානික භික්ෂුව හමූ වූ බවත් සඳහන්ය. එසේම වජ්‍රබෝධි හා අසෝමවජ්‍ර භික්ෂූන් සිය ධර්මය මෙරට ප්‍රචාරය කළ අතර සමන්තබද්‍ර භික්ෂුව සතුව වජ්‍රයානික සූත්‍ර 500 ක් තිබූ බව ද දැක්වේ.

ඉහත කී වජ්‍රයානික භික්ෂුවගේ සම්බන්ධය අභයගිරිය සමඟ තිබෙන්නට ඇතැයි යන්න විශ්වාස කෙරෙන්නේ දළදා වහන්සේගේ භාරකාරත්වය අභයගිරිය සතුව පැවති බැවිණි.

එමෙන්ම වජ්‍රයානික හා අභයගිරිය භික්ෂූන් අතර පැවති සබඳතාව තහවුරු කරන තවත් අවස්ථාවක් ලෙස දෙවන සේන සමයේ (ක්‍රි.ව.853) වජ්‍රයාන ආචාර්යවරයකු වූ නැගෙනහිර ඉන්දියාවේ විසූ සෝමපූරි විහාරයේ අධිපති රත්නාකරශාන්ති හිමි මහායාන ග්‍රන්ථ 200 ක් රැගෙන සේන රජුගේ දූතයකු සමඟ මෙරට ට පැමිණීම දැක්විය හැකිය. එසේ පැමිණි උන් වහන්සේ වසර හතක් මෙහි වැඩ සිට ධර්මය දේශනා කළ බවත් උන්වහන්සේ යළි ඉන්දියාවට වඩින විට එම ධර්මය පිළිගත් භික්ෂූන් 500 ක් මෙහි සිටි බවත් සඳහන්ය.

විජයාරාමයේ පිහිටි නටබුන් අතර ප්‍රමුඛස්ථානයක් ජන්තාඝරය ට හිමි වේ. විනය පිටකයේ දැක්වෙන්නේ එය සෞඛ්‍ය ආරක්ෂිත ක්‍රමයක් ලෙසිනි. ස්ථූල භික්ෂූන්ගේ ශරීර සෞඛ්‍ය උදෙසා මෙම ක්‍රමය විශේෂයෙන්ම අනුගමනය කර ඇත. 12 වෙනි සියවසේ රචිත අභිධානප්පදීපිකාවේ අග්ගිසාලා ලෙස ද මංජු ශ්‍රී වාස්තුවිද්‍යා ශාස්ත්‍රයේ වාරිශාලා ලෙස ද පාලි බෝධි වංශයේ ජන්තාඝර ලෙස ද සමන්තපාසාදිකාවේ ගිනිහල්ගෙය ලෙස ද මෙය හඳුන්වා ඇත. ජන්තාඝරය තුළ ලිප ගිනි මොළවා ශරීරය උණඅුසුම් කොට දහඩිය පිට කිරීමෙන් පසු මැටි වර්ග හා විවිධ ශාකමය ඖෂධ වර්ග ඇඟ ගල්වා උණු දිය ස්නානය කිරීම මෙහිදී සිදු කරනු ලැබූ බව ඉහත ග්‍රන්ථවල දක්වා ඇත.

විජයාරාමයේ විවිධ ඉදිකිරීම් සඳහා නයිස් සහ ස්ඵටික හුණුගල් බහුල ලෙස යොදා ගෙන ඇති අතර ගොඩනැගිලිවල මුරගල් වලට Quartzo feldspathic Gneiss පාෂාණ ද ගල් කණු වලට නයිස් පාෂාණ ද උපයෝගිකොට ගෙන ඇත. බුදු පිළිම නිර්මාණය සඳහා Cristalline Limestone යන පාෂාණ වර්ගය භාවිත කොට ඇති බව පෙනේ.

සිළුමිණ

2020 ජූලි 05

රුක්ෂිලා වෙත්තමුණි

 

එන්න අපි ඉතිහාසය ඉගෙන ගමු

පන්තියට සම්බන්ධ වෙන්න කැමති අය 

WhatsApp කරන්න 0772112608

නම

පන්තිය

පාසල

මැසේජ් කර ලියාපදිංචි වෙන්න

 

හිත නතර වුණු නේපාල්ගුන්ජ් හි මතක සටහන් 💗

හෘදය සංවේදී ලේඛකයෙක් සමඟ පිටු 261 පුරා දිවෙන නේපාල් වැසියන්ගේ හදවත් හි කැකෑරුණු දුක, සතුට, ආදරය, කරුණාව, ද්‍රරිද්‍රතාවය යනාදි නොයෙකුත් මාතෘකා ඔස්සේ "යාත්‍රාහාරි"   විඳගත්තා කිව්වොත් මං නිවරැදියි. 

වසන්තා කේ. මිහිඳුකුලසූරිය යනු රාජ්‍ය සම්මානලාභි ළමා ගීත රචිකාවියක්. ඇගෙ ප්‍රථම පරිවර්තිත නවකතාව වුව ද "යාත්‍රාහාරි"  ඉතා විශිෂ්ටය. ඉතා ළගන්නා සුළු බස් වහරකින් හා මනා පරිචයෙන් යුතුව ඇය තම පරිවර්තන කාර්‍ය් සිදුකර ඇති බව නොරහසකි. පාදක සටහන් උපයෝගී කොට ගෙන නේපාලය හා බැඳුණු සමාජ, සංස්කෘතික හා ආගමික පරිසරය පිළිබඳව අපගේ නිම් වළලු පුළුල් කිරීමට ඇය දැරූ වෙහෙස ඉමහත්‍ ය. මුල් කෘතියේ අන්තර්ගතයට හානියක් නොකර අලංකාර බස් වහරකින් අපේ සිත් බැඳ ගැනීමට  කළ උත්සාහය අමිලය. 

එසේම නේපාල ජාතික කවියෙක් වූ භීෂ්ම උප්‍රෙටි ගෙ Paaila Paaila නම් ප්‍රථම නවකතාව සඳහා ඇය ඉතා සාධාරණයක් සිදුකර ඇති බව ද සඳහන් කළ යුතුමය. එහි ඉංග්‍රීසි පරිවර්තනය An Endless Journey නමින් නේපාල ජාතිකයෙකු වූ මහේෂ් පෞද්‍යාල් විසින් සිදුකර ඇති අතර ඔහුට ද ස්තූති කිරීමට මෙය අවස්ථාවක් කර ගැනීම යුතුකමකි. 

රටපුරා ඇවිදීමට බොහෝ සේ ආසා කරන මගේත් එක්  හීනයක් තමයි ලෝකයෙ රටවල් කිහිපයක සංචාරය කිරීම. ඇවිද්ද පය දහස් වටී කියනවා වගේ ඒ තුළින් ලැබෙන අත් දැකීම් මිල කරන්න බැරි බව අපි හැමෝම දන්නා කාරණයක්.

" යාත්‍රාහාරි " පුරාම දිග හැරෙන මිනිස් සන්තානයේ හටගත් හැඟීම් විටෙක හදවතට යවුලකින් අනිනවා වගෙයි. එම නිසා මෙහි සඳහන්  මගේ හදවතේ ලැඟුම් ගත් ඇතැම් කොටස් ගැන  සටහනක් තබන්න හිතුවේ ඉන් අපට ගතහැකි ආදර්ශය මූලික කරගෙනයි. විවිධ ජන කණ්ඩායම් නියෝජනය කරමින් දේශගුණික කලාප කිහිපයක් හරහා දිවෙන සංචාරික ජීවිතයක අත් දැකීම් මේ තුළින් අපට විඳ ගැනීමට හැකියි.

"තමුන්නාන්සෙ ටවුමෙන් ආපු වැදගත් මහත්තයෙක්. අපි වගේ දුප්පතුන්ට ආචාර කරන්නේ ඇයි "

"ඔයත් මං වගේම මනුස්සයෙක්. හැම මනුස්සයෙක් ම එක සමානයි." (20 පිටුව )

මෙතැනදි  කූඩවල ජලය පුරවාගත් කාන්තාවක් හා ඇගෙ දියණිය හා කතාවට වැටෙන භාෂ්කර් ෂර්මා ගෞතම් නම් සංචාරකයා අතර සිදුවන්නේ ඉතා ගැඹුරින් අවධානය යොමුවිය යුතු කාරණයක්. කුල භේදය නිසා මිනිස්සු කොච්චර පීඩා විඳිනවා දැයි අපට යම් අවබෝධයක් ලබාගන්න මේ සංවාදය හේතු වෙනවා.

දැඩි ලෙස දරිද්‍රතාවයෙන් පීඩා විඳින ඔවුන්ගේ ජීවිත තුළ වඩා වැදගත් වූයේ අධ්‍යාපනය නොව ජීවන අරගලය බව ඒ දියණියගේ ප්‍රකාශය තුළින් මැනවින් විද්‍යාමාන වෙනවා.

ඔයා ඉස්කොලේ යනවා ද?

මම කලින් එකකට ගියා. ඒක අතෑරියා ...

ඒ මොකද ?

" ඉස්කෝලෙ අපට ගඟෙන් වතුර ගෙනැත් දෙන්නෙ නෑ, අපේ කෑම උයන්නෙවත් අපට ඇඳුම් ගන්ඩ සල්ලි දෙන්නෙවත් නෑනෙ, ඒකට අපි සල්ලි ගෙවනවා මිසක්...." (22 පිටුව)

ඒ වගේම දියණියගේ ඊළඟ ප්‍රකාශය කොච්චර ප්‍රබල ද කියලා දැනුණේ ඇගේ ජීවන අත් දැකීම් කෙතරම් නම් බලපාලා තියෙනවා ද කියල හිතෙන නිසයි.

" අම්මත් ඔයා වගේම හරි  ලස්සනයි. ඔයාගෙ ලස්සන අම්මාගේ මොනවට ද ඔයා වැඩියෙන්ම  කැමති ? "

" පිට කොන්ද "

" ආහ්... ඇයි ඒ ?"

" හීන්දෑරී, කෙට්ටු එකක් වුණාට ඒක හුඟාක් ශක්තිමත්. අපේ හැම කරදරයක්ම, දුකක්ම දරාගන්ඩ අම්මට හයිය හත්තිය දෙන්නෙ එතනින්... බඩගින්නෙන්වත් හෙලුවෙන්වත් තියන්නෙ නැතුව අම්මා අපිව ආරස්සා කරන්නෙ එයාගෙ කොන්ද පණ තියෙන හින්දා..." ( 23 පිටුව )

සමාජයේ ඇත්ත කියන මිනිස්සු දිහා අනෙකා දකින දෘෂ්ටි කෝණය කතුවරයා දකින්නේ මෙසේයි.

'සමාජය, ඇත්ත කියන කෙනාට උන්මන්තක ලේබලය අලවනවා. ඒක ප්‍රවාදයක් වගේ ලුහුබඳිනවා.... ' (35 පිටුව )

කෙතරම් අඟ හිඟ පැවතුනද කඳුකරයේ වෙසෙන කාරුණික නේපාල ජාතිකයෙකුගේ ආගන්තුක සත්කාරය සම්බන්ධ සටහන මගේ හිත් ගත්තේ එහි සඳහන්ව තිබුණු කෑම ජාතිවල නම් නිසාය. 

2018 දී කයිට්ස් බලකොටුවෙ සිදුකළ කැණීමේ දී අපිත් එක්ක යාපනය විශ්ව විද්‍යාලයේ පුරාවිද්‍යා කරපු සොයුරියන් වැඩ කළා. එක් දිනක් එක් සොයුරියකගෙ ආරාධනයෙන් අපි ඇගේ නිවසට ගියේ සති දෙකක් තිස්සේම කඩ කෑම කාලා අප්‍රිය වෙලා හිටිය මොහොතකයි.

ඇත්තටම ඒ කෑම අපිට එදානම් අමෘතයක් වගේ. ගෙදරකින් බත් ටිකක් කන්න ලැබීමත් ඒ ලැබුණු කෑම අපේ සංස්කෘතියට වඩා වෙනස් වීමත් අමුතුම රසයක් වගේම සතුටක් ගෙන දුන්නෙ. පහත ඡේදයේ තියෙන්නේ ඇත්තටම එදා අපි කාපු කෑම වට්ටෝරුවමයි. 

.... නිවසේ ස්වාමිදුව අපට බත්, පරිප්පු, මෝරු සහ අඹ අච්චාරු ආදියෙන් බොහෝ ආදරයෙන් සංග්‍රහ කළාය. මවක් තම දරුවන්ට කෑම කවන ආකාරයටම ඇය අපට කෑම බීමෙන් සංග්‍රහ කළාය. (151 පිටුව )

මිනිස්සුන්ගෙ ජීවිත ඇතුළාන්තයටම කිඳා බහින කතුවරයා එක් තැනකදී ධීවර පිරිසක් ඉලක්ක කොට ගෙන කළ ප්‍රකාශය ඉතාම ගැඹුරුයි.

" බාබා, ඒ කට්ටිය මාළු පහක් - හයක් අල්ලා ගත්තා" 

" මාළු විතරක් නෙමෙයි පුතේ... ඒ අල්ලා ගන්නේ ඒ ගොල්ලන්ගේ අනාගතය, ඒ මිනිස්සුන්ගෙ හීන..." ( 165 පිටුව )

ගැහැනියක් එසේත් නැත්නම් බිරිඳක් කියන්නෙ ජීවිතයකට කෙතරම් ශක්තියක් ද බැඳීමක් ද කියල මනාලෙස ඉස්මතු වෙන අවස්ථාවක් ලෙස ගෞතම් නම් මහල්ලාගේ ප්‍රකාශය දැක්විය හැකියි.

"ඒ ගොල්ලො ඉන්නවා තමයි. ඒත් ටික කාලෙකට විතරයි. ජීවිත කාලෙටම පිරිමියෙක් එක්ක ඉන්න එකම කෙනා එයාගෙ පවුල විතරයි. එයා... හෙවණැල්ලයි, ආදරෙයි දෙකම.... " ( 175 පිටුව )

මේ තවත් එක්තරා මවක්. ඇයට හැබෑකර ගන්න නොහැකි වුණු හීන තම දරුවන්ගෙන් හැබෑකර ගන්න වෙහෙසෙන්නියක්. බොහෝ දෙමව්පියන් එහෙමයි. තමන් වින්ඳ දුක් දරුවන්ට නොදෙන්නයි ඔවුන්ගේ ඒකායන පරමාර්ථය.

" මේ ග්‍රීස්මෙ වැඩ කරන්න අමාරු නැද්ද "

" අමාරුයි, ඒත් මට මගේ දරුවො ඉස්කෝලෙ යවන්ඩ ඕනි. අපේ කාලෙ මට එහෙම වාසනාවක් තිබ්බෙ නෑ. ඒත් ළමයි ඉස්කෝලෙ ගියොත් ඒ දරුවන්ට කන්තෝරු රස්සාවක් හොයා ගන්ඩ පුළුවන් ...."  ( 214 පිටුව )

එසේම දරුවෙක්ගෙ සතුට වෙනුවෙන් එකී පාර්ෂවයේ කුලය නොසලකා හරින්න මැලි නොවන දෙමව්පියන් සිටින බවත් ඒ වෙනුවෙන් ඇතැම්  නේපාල්ගුන්ජ් හි වැසියන් බසුනොබටන බවටත්  කදිම සාක්ෂියක් ලෙස භීම් ප්‍රසාද්ගෙ චරිතය දැක්විය හැකිය.

..... " අපේ පුතා ෂර්පා කෙල්ලෙකුට කැමති වුණාම අපට කරන්න දෙයක් නැති වුණා. පුතා සතුටින් ඉන්නවා නම් එයාගෙ අම්මා සතුටු වෙනවා. එයා සතුටින් ඉන්නවා නම් මටත් සතුටුයි " ( 219 පිටුව )

රටක ආණ්ඩු තිස්සේම දුප්පත්කම දකින්නෙ ඡ්න්දය ඉල්ලන කාලෙට විතරයි. එතකොට දේශපාලකයා පුළුවන් නම් දුප්පතුන්ගේ රෙදිත් අපුල්ලලා දේවී. ජීවිතේ අන්තිම අඩියටම වැටුණු බඩ ඉරිඟු වෙළෙඳාමේ නිරත වෙච්චි ජගදීශ්වර්, සැහැල්ලුවෙන් පැවසුව ද ආණ්ඩුව ගැන කළ ප්‍රකාශය ඉතා බැරෑරුම් විය.

" අපේ කටහඬ එච්චර දුරක් කොහොම යන්ඩද සර්? ඒ පාරෙ උස් කඳු තියෙනවා. ඒවා මගදි අපේ හඬවල් පහළට ඇදගෙන යාවි" ( 232 පිටුව )

මේ තවත් ගැමියෙකුගේ ආණ්ඩු විවේචනයක්. අපේ රටේ ආණ්ඩු ද ඒ ආකාරයයි. වෙනසකට තියෙන්නේ ජාතිය හා භාෂාව විතරයි.

" සේරම අතුගාලා දාලා ආණ්ඩුව සහන ගැන කතා කරනවා. සේරම විනාස වෙලා. ඔය කියන 'සහන' අපේ ජීවිත කාලෙටම ඇතිද? අපට ඕනි  සහනය ඒක නෙමෙයි. අපට ඕනි කරන්නේ අස්සද්දල යමක් හොයා ගන්ඩ ඉඩම්"  ( 233 පිටුව )

කිසියම් කෙනෙක් මෘදු සිනහවක් පා ආදරණීය වදනක් කියන්නේ නම්, මේ අහිංසක මිනිස්සු ඔහු විශ්වාස කරති. ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙකුට රජය ගැන අසන්නට ලැබෙන්නේ වසර කිහිපයකට වරක් පැවැත්වෙන මැතිවරණවලදී පමණි. ඉන් පසු කිසිදු රජයක් ඔවුන් ගැන විමසන්නේ නැත. ( 254 පිටුව )

හදවතින්ම සුබ පැතුම් ආදරණීය වසන්තා අම්මේ. ඔබ අපව මුළු නේපාලය පුරාම රැගෙන ගියාට බෙහෙවින්ම තුති.

ජය 💗 💐

රුක්ෂිලා වෙත්තමුණි 

2020 නොවැම්බර් 13

අතීත මානව සමා­ජය පිළි­බිඹු කරන ඉබ්බ­න්ක­ටුව සුසා­නය

මධ්‍යම පළාතේ මාතලේ දිස්ත්‍රි­ක්කයේ ගලේ­වෙල ප්‍රාදේ­ශීය ලේකම් කොට්ඨා­ශ­යට අයත් ඉබ්බ­න්ක­ටුව, කලා ඔයේ පෝෂක ශාඛා­වක් වූ දඹුලු ඔයේ වම් ඉවුර කේන්ද්‍ර­ග­ත­කොට ගෙන කුරු­ණෑ­ගල ත්‍රිකු­ණා­ම­ලය පාරේ දඹු­ල්ලට සමී­පව පිහිටා ඇත. ඉබ්බ­න්ක­ටුව ජලා­ශයේ ඉහ­ත්තාවේ ස්වභා­වික ගොඩැ­ල්ලක හෙක්ට­යාර් 13 ක භූමිය වසා පැතිරී පව­තින ඉබ්බ­න්ක­ටුව සුසාන භූමිය මෙග­ලි­තික සම්ප්‍ර­දා­යට (මහා­ශිලා සම්ප්‍ර­දාය) අයත් ශිලා මංජුසා සුසාන (Cist burials) ස්වරූ­පයේ සොහොන් ගණ­නා­ව­කින් සම­න්විත වන අතර, එය මෙර­ටින් සොයා ගත් මනා­ලෙස සංර­ක්ෂිත පූර්ව-ඓති­හා­සික සුසාන භූමි­යකි.

1970 දී එව­කට පුරා­විද්‍යා කොම­සා­රිස් ව සිටි ආචාර්ය රාජා ද සිල්වා විසින් ඉබ්බ­න්ක­ටුව සුසාන භූමි­යෙහි පළමු පුරා­විද්‍යා කැණීම් කට­යුතු කළ අතර 1982 දී මධ්‍යම සංස්කෘ­තික අර­මු­දලේ දඹුල්ල සංස්කෘ­තික ත්‍රිකෝණ ව්‍යාපෘ­තිය මගින් මූලික ක්ෂේත්‍ර සමී­ක්ෂ­ණ­යක් සිදු කරනු ලැබීය. 1983-1984 යන කාල වක­වානු වලදී එම ව්‍යාපෘ­ති­යෙන් සුසාන භූමියේ උතුරු කෙළ­ව­රෙහි පිහිටි සුසාන ගර්භ පොකු­රක් විවෘත කෙරිණි. කැල­ණිය විශ්ව­වි­ද්‍යා­ලයේ මැදි­හත් වීම මත 1986 දි සමස්ත සුසාන භූමි­යෙ­හිම අධ්‍ය­න­ය­කින් පසුව විස්ත­රා­ත්මක සැල­සු­මක් සකස් කර­න්නට විය.

ඉන් පසුව 1988 හා 1990 දී මධ්‍යම සංස්කෘ­තික අර­මු­දල, පුරා­විද්‍යා පශ්චාත් උපාධි ආය­ත­නය සහ ජර්ම­නියේ කාවා (The Kommission fur Algemeine und Vergleichende Archaeologie) යන ආය­තන එක්ව දෙස් විදෙස් ගවේ­ෂ­ක­යන් විසින් සිදු­කළ පුරා­වි­ද්‍යා­ත්මක ගවේ­ෂ­ණයේ ප්‍රති­ඵ­ල­යක් ලෙස සොහොන් කොත් 21 ක් සොයා ගන්නට හැකි­විය. ඉබ්බ­න්ක­ටු­වෙන් ලැබුණු අඟුරු සාම්පල රේඩියෝ කාබන් පරී­ක්ෂ­ණ­යට ලක් කිරී­මෙන් අන­තු­රුව එය ක්‍රි.පූ. 6 වන සිය­ව­සට අයත් යැයි නිග­ම­නය විය.

ජර්ම­නියේ කාවා අර­මු­දලේ අනු­ග්‍ර­යෙන් කැල­ණිය විශ්ව­වි­ද්‍යා­ලය මගින් 1988 දී කැණී­මක් ආරම්භ කරන ලද අතර වර්ග මීටර් පහ­ළො­වක් පමණ භූමි ප්‍රමා­ණ­යක් මෙම කැණී­මට යොදා ගෙන තිබුණි. මේ අව­ස්ථාවේ දී සුසාන 10 ක් මතු­කර ගැනී­මට හැකි­විය. එහි මැටි­යෙන් කළ බරණි රාශි­යක් හඳුනා ගනු ලැබීය. එසේම මිනී දැවූ පිලිස්සු ආදා­හන වේදි­කා­වක්ද මතු කර ගැනී­මට හැකි වූ බව සඳ­හන්ය. මැටි බරණි තුළ විචිත්‍ර කානේ­ලි­යන් පබළු සහ ඔනික්ස් ගණයේ මාල හමු වීම සුවි­ශේ­ෂීය.

1988 කරන ලද කැණීමේ දී මතු කර­ගත් එක් සොහො­නක ගල් පිය­නක් මත දකුණු ආසි­යාවේ පැර­ණි­තම ශිලා සට­හ­නක් හමු විය. පුරා­විද්‍යා පශ්චාත් උපාධි ආය­ත­නයේ මහා­චාර්ය රාජ් සෝම­දේව ප්‍රකාශ කරනු ලැබූයේ මෙම පියන් ගල් වලින් හමු වූ සංකේත අක්ෂර දෙක ඉන්දි­යාවේ මොහෙ­න්දෝ­ජාරෝ -හරප්පා වලින් හමු වූ සංකේත හා සමාන බවය. මෙම සංකේ­තය බ්‍රහ්මී “බ” අක්ෂ­ර­යට එකතු කළ සංකේ­ත­යක් ලෙසින් පෙනුන ද මහා­චාර්ය රාජ් සෝම­දේ­ව­යන්ගේ අද­හස වූයේ ඉබ්බ­න්ක­ටුව ශිලා සංස්කෘ­තිය දකුණු ඉන්දි­යාවේ මෙග­ලි­තික සංස්කෘ­ති­යක් හෝ උතුරු ඉන්දි­යාවේ ප්‍රභ­ව­යක් හෝ නොවන බවය. මූල ඓති­හා­සික යුගයේ සභ්‍ය­ය­ත්වය ඉන්දි­යා­වෙන් ආන­ය­නය කරන ලද්දක් නොවන බව මහා­චාර්ය රාජ් සෝම­දේ­ව­යන්ගේ අද­හ­සයි. එහෙත් එකළ දේශ­පා­ලන, සමා­ජීය, ආර්ථික හා සංස්කෘ­ති­ක­මය ලක්ෂණ වලින් දියුණු වුණු සමා­ජ­ය­කින් කලා­පීය සම්බ­න්ධතා තිබෙ­න්නට ඇත.

2015 දී මධ්‍යම සංස්‌කෘ­තික අර­මු­දලේ එව­කට අධ්‍යක්‍ෂ ජන­රාල්ව සිටි මහා­චාර්ය ප්‍රිශාන්ත ගුණ­ව­ර්ධන ගේ මග­පෙ­න්වීම යටතේ පුරා­විද්‍යා පශ්චාත් උපාධි ආය­ත­නයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ කථි­කා­චාර්ය රංජිත් බණ්ඩාර දිසා­නා­යක විසින් ඉබ්බ­න්ක­ටුව මහා ශිලා සුසා­නයේ කැණීම් නැවත ආරම්භ කරන ලදී. එය මෙම සුසාන භූමිය සම්බ­න්ධව සිදු­කළ පර්යේ­ෂණ ඉති­හා­සයේ තෙවන අදි­ය­ර­යයි. මෙම පුරා­වි­ද්‍යා­ත්මක කැණීමේ දී මූලික අව­ධා­නය යොමු වූයේ ඉබ්බ­න්ක­ටුව මහා­ශිලා සුසාන භූමියේ මූල ඓති­හා­සික අව­දි­යට අයත් මහා­ශිලා භූමි දර්ශ­නය (Megalithic Landscape) අධ්‍ය­ය­නය කිරී­මයි. ඒ අනුව එහි නිර්මිත පරි­ස­රය (built environment) හා ද්‍රව්‍යා­ත්මක සංස්කෘ­තිය (Material Culture) කෙරෙහි විශේ­ෂ­යෙන්ම සැල­කි­ල්ලක් දැක් වූ අතර තදා­ශ්‍රිත පරි­ස­රය පිළි­බඳ වාර්තා කිරී­මට මෙම කැණීම මගින් හැකි­විය.

මෙහිදී අව­ධා­නය යොමු කර­වනු ලැබූයේ මීට පෙර අව­ස්ථාවේ දී සොයා ගත් 21 සුසාන පොකු­රට මඳක් බට­හි­රින් පිහිටි සුසාන ය. බට­හිර පෙදෙ­සෙහි මතු­පිට සුසාන ගර්භ 2 ක් දක්නට ලැබීම හා එහි පොළො­වෙහි ස්වභා­වය එම ස්ථානය තෝරා ගැනී­මට හේතු­විය. මෙම කැණීමේ දී සුසාන ගර්භ 47 ක්‌ අනා­ව­ර­ණය කර­ගැ­නී­මට හැකි වූ අතර ශිලා මංජුසා (Stone cist) 26 ක්‌ සහ බරණි (Clay urn) සුසාන 21 ක්‌ ම­තු­කර ගැනී­මට හැකි­විය. මින් බරණි සුසාන 6 ක අභ්‍ය­න්තර කැණීම් සිදු­කළ අතර ඒ සියලු බර­ණි­ව­ලින් අස්‌ථි කොටස්‌, පුරාණ පබළු සහ මෙව­ලම් යනාදි වශ­යෙන් මාන­ව­කෘති සොයා ගැනිණි.

මෙග­ලි­තික් යන්නට ග්‍රීක භාෂා­වෙන් විශාල ගල් යන්නට අර්ථ දක්වා ඇති අතර ගල් පුවරු උප­යෝගී කොට ගෙන මෙම සොහොන් කොත් නිමවා ඇත. ඇතැම් සොහොන් කොත් ගල් පිය­න්ව­ලින් වසා තිබුණු අතර එහි අභ්‍ය­න්ත­රයේ විවිධ ප්‍රමා­ණයේ මැටි භාජන තබා ඒවායේ මළ­වුන්ගේ අළු තැන්පත් කොට තිබුණි. මෙම මැටි බඳුන් විවිධ හැඩ­යන් ගත් අතර කාල­රක්ත (කළු රතු) මැටි­බ­දුන් විශේ­ෂය (Black and Red Ware), හා රතු මැටි­බ­දුන් විශේ­ෂය (Red Ware), යනු­වෙන් වර්ග දෙක­කින් යුක්ත විය. මින් විශාල බරණි අයත් වූයේ රතු මැටි බඳුන් විශේ­ෂ­ය­ටයි. එවැනි විශාල බරණි 20 ක් පමණ ද කුඩා ප්‍රමා­ණයේ කළු රතු මැටි බඳුන් 30 කට අධික ප්‍රමා­ණ­යක් හමූ වූ බව ද සඳ­හන්ය.

කැණිම් වාර්තාවේ දැක්වෙන පරිදි මෙහිදි අනා­ව­ර­ණය කර­ගත් මැටි බඳුන් ඒවා හමු වූ සන්දර්භ, භාවි­තය හා ස්වභා­වය අනුව කාණ්ඩ 4 ට වෙන් කරනු ලැබීය. 

ඒකල බරණි (Solitary Urns) - මේවා විශාල භාණ්ඩ විය. සුසාන බඳුන් ලෙස භාවිත වී ඇත. සිරස් ආකා­ර­යට තැන්පත් කොට ඇති මෙම බරණි පිය­න­කින් (Lid cum bowl or Capstone) හෝ පිය­න්ග­ල­කින් ආව­ර­ණය කොට තිබේ.

 තර­මක් විශාල බරණි (Main urns with serving ware in the cist) - මේවා ශිලා­කු­ටීර සොහොන් අභ්‍ය­න්ත­රයේ තැන්පත් කොට ඇති ප්‍රධාන සුසාන භාණ්ඩයි. ඒවා සිරස් හෝ තිරස් ආකා­ර­යට තැන්පත් කොට තිබේ. 

වත් සිරිත් භාණ්ඩ (Supplementary serving ware) - සුසාන ගර්භ අභ්‍ය­න්ත­රයේ තැන්පත් කොට ඇති විවිධ ප්‍රමාණ හා හැඩ­ව­ලින් යුක්තය. 

පිද­විලි භාණ්ඩ (Secondary urns or Offering pots)

මෙම කැණි­මෙන් ලැබුණු බරණි ප්‍රධාන ප්‍රවර්ග (Burial type) දෙක­කට අයත් වන අතර ඒවා ශිලා මංජුසා (Stone cist) ‌ සහ බරණි (Clay urn) සුසාන යනු­වෙන් දක්වා ඇත. එමෙන්ම සුසාන වාස්තු­වි­ද්‍යාව, ඉදි­කි­රීමේ ස්වභා­වය, අන්ත­ර්ගත සුසාන ද්‍රව්‍ය සහා සුසාන බඳුන් තැන්පත් කොට ඇති ආකා­රය යන ලක්ෂණ අනුව ඒවා උප වර්ග 12 කට වර්ග කොට තිබේ.

ආය­තා­කාර හා චතු­ර­ස්‍රා­කාර හැඩ­ව­ලින් යුක්තව විවිධ ප්‍රමා­ණ­ව­ලින් ශිලා මංජුසා සුසාන ගර්භ සම­න්විත විය. එසේම පිය­න්ගල් රහිත හා පිය­න්ගල් සහිත යනු­වෙන් සුසාන දෙයා­කා­ර­යකි. බරණි සුසාන වර්ග කිහි­ප­යකි. එනම්, පිය­නක් සහිත බරණි සුසාන හා මතු­පි­ටින් පිය­න්ග­ලක් තබන ලද සුසාන බරණි යනු­වෙනි. කැණී­මෙන් සොයා­ගැ­නුණු සොහො­න්ගත කළ බරණි 47 අත­රින් 21 ම මළ­වුන්ගේ අළු තැන්පත් වූ මැටි භාජ­නය.

තඹ සහ යකඩ ලෝහ­යෙන් කළ මෙව­ලම් සහ විවිධ අමු­ද්‍ර­ව්‍ය­ව­ලින් හා හැඩ­ව­ලින් යුතු පබළු වර්ග ද ටෙරා­කොටා නිර්මාණ, මාල, වළලු, කරාබු ආදිය ද මෙහි දී හඳු­නා­ග­න්නට හැකි වූ අතර කානී­ලි­යන්, ඇගේඩ් යන දකුණු ඉන්දි­යානු කලා­ප­යට ආවේ­ණික විශේ­ෂිත පබ­ළු­ව­ලින් කළ ආභ­රණ අව­ශේෂ එයින් සොයා­ගත් විශේ­ෂිත පුරා­වස්‌තු අත­රට අයත් වේ.

සුසාන ගර්භ තුළ තැන්පත් කරන ලද පැරණි පබළු බොහෝ ප්‍රමා­ණ­යක් අනා­ව­ර­ණය කර ගැනී­මට හැකි­විය. මෙම පබළු කැණිම් කරන අව­ස්ථාවේ දී මෙන් ම ගර්භයේ තිබුණු පස් ඉවත් කොට වියළි හා තෙත හැලීමේ දී හමු වූ බව සඳ­හන්ය. තිරා­වාණ (Clear quarts) හා කානී­ලි­යන් (Carnilean) යන ඛණිජ වලින් පබළු නිමවා තිබුණු අතර මැටි මුවා පබළු (terra-cotta) ද හමූ වූ බව සඳ­හන්ය.

ඉබ්බ­න්ක­ටුව සුසා­නය ශ්‍රී ලංකා­වෙන් හමු වූ මූල ඓති­හා­සික සුසාන භූමි අතු­රෙන් විශා­ල­තම සුසාන භූමි­යයි. මුල්කා­ලීන යකඩ යුග­යට අයත් වූ මෙර­ටින් සොයා ගැනුණු මානව ජනා­වා­සය හා ඊට අනු­බද්ධ සුසාන භූමිය ලෙස ඉබ්බ­න්ක­ටු­වට නුදු­රින් සොයා­ගත් පොල්වත්ත නමින් හැඳි­න්වෙන ජනා­වාස භූමිය නම් කළ හැකිය. ඉබ්බ­න්ක­ටුව සුසාන භූමි­යට සමා­න්ත­රව ඉබ්බ­න්ක­ටුව වැවට ඉහ­ළින් මෙම පොල් වත්තේ ජනා­වා­ස­යක අව­ශේ­ෂ­යන් හඳු­නා­ගත හැකිය. එම ජනා­වා­සයේ සිටි මිනි­සුන්ගේ මළ­මිනී මෙහි මිහි­දන් කර­න්නට ඇතැයි යන්න අද­හ­සයි. සීගි­රිය සහ යටි­ග­ල්පොත්ත ප්‍රදේශ වලින් මෙම කාල වක­වා­නු­වට අයත් යැයි සැල­කෙන සුසාන හමු වූවද මෙහි විශේ­ෂ­ත්වය වනුයේ ඉබ්බ­න්ක­ටුවෙ මහ­ශිලා සුසා­නය ඉතා විශාල වීමය.

පූර්ව ඓති­හා­සික සංස්කෘ­ති­යට අදාළ (එනම්: ක්‍රි.පූ.1000, අදින් වසර 3000කට පෙර) පැර­ණි­තම සාධක ලෙස වාර්තා වන්නේ අනු­රා­ධ­පුර ඇතුළු-නුව­රිනි. විකි­රණ මාන දින නිය­මය හා ඔක්ස්කැල් කාල­නි­ර්ණය අනුව මේ සංස්කෘ­තිය ක්‍රි.පූ.1000 තරම් ඈතට දිවෙන බව ආචාර්ය ශිරාන් දැර­ණි­ය­ග­ලගේ අද­හ­සයි. එමෙන්ම මෙග­ලි­තික සුසාන ආශ්‍රි­තව පැර­ණි­තම කාල­නිර්ණ (ක්‍රි.පූ.800) දැනට කොක්එබේ ප්‍රදේ­ශ­යෙන් ලැබී තිබේ.මධ්‍ය යාන්ඔය නිම්නය තුළ යකඩ හා තඹ කර්මා­න්තය මෙන් ම රන් කර්මා­න්තය ට අදාළ තොර­තුරු ක්‍රි. පු. 800 පමණ කාලය වන විට ලැබීම ඉතා ම වැද­ගත් වේ.

හුදෙ­කලා කඳු වැට­ය­කින් වටව සරු­ප­සින් යුතු භූමි­යක් ලෙස මධ්‍ය යාන්ඔය නිම්නය ආශ්‍රිත පූර්ව ඓති­හා­සික අව­ධියේ දී එහි පරි­ස­රය සැකසී තිබුණි. එසේ­නම් පරි­ස­රය ඇසුරු කොට ගෙන පූර්ව ඓති­හා­සික ජනා­වාස ගණ­නා­වක් ස්ථාන­ග­තව ඇති බව හඳු­නා­ගත හැකිය. ගුරු­ග­ල්හින්න, දිවු­ල්වැව, කොක්එබේ, රඹෑව, වඩි­ග­වැව, තම්මැ­න්නා­ගො­ඩැල්ල, පරං­ගි­යා­වා­ඩිය යනා­දිය එසේ පරි­සර පද්ධ­තිය මුල්කොට ගෙන බිහි වූ ජනා­වා­ස­යන්ය. මෙවැනි හුදෙ­කලා කඳු හෝ ගොඩැලි සහිත භූවි­ෂ­ම­තාව නිසා ඒ පරි­ස­රයේ ස්වාභා­වික භූප­ත­න­යක් (Hollow) නිර්මා­ණය වී ඇති බවත් මේ භූප­තන ඊසා­න­දිග මෝසම් වර්ෂාව සක්‍රීය වීම සමඟ ජලය රැ‍ඳෙන ස්ථාන බවට පත්වන බවත් සඳ­හන්ය. පූර්ව ඓති­හා­සික අව­ධියේ ජනා­වා­ස­වල ස්ථාන­ගත වීම පිළි­බඳ විම­ර්ශ­නය කිරී­මේදී මෙවැනි භූප­තන සහිත ස්ථාන­වල එම ජනා­වාස ස්ථාන­ගත වී ඇති බව මහා­චාර්ය සුද­ර්ශන් සෙනෙ­වි­ර­ත්න­යන්ගේ අද­හ­සයි. ඔහු පෙන්වා දෙන්නේ ඉබ්බ­න්ක­ටුව, ඉද­මො­ර­ළු­ව­වැව, පොම්ප­රි­ප්පුව යනාදි ස්ථාන­ව­ලින් මේ ජනා­වාස පිළි­බ­ඳව හඳු­නා­ගත හැකි බවයි.

දිව­යිනේ විවිධ පෙදෙස්වලින් මෙවැනි සුසාන භූමි ඉතා බහුල ලෙස හමු වූව ද ඉබ්බ­න්ක­ටුව මහා­ශිලා සුසා­නය අතීත මානව සමා­ජයේ එක් පැති­ක­ඩක් නිරූ­ප­ණය කරන ප්‍රබල සාධ­ක­යකි. මෙම තොර­තුරු අනුව සනාථ වනුයේ අතී­තයේ දී ශ්‍රී ලාංකි­ක­යන් පූර්ව ඵෙති­හා­සික යුගයේ දියුණු තාක්ෂ­ණ­ය­කින් හෙබි සංස්කෘ­ති­ය­කට හිමි­කම් කී මානව පිරි­සක් බවය.

සිළුමිණ

2020 ජූලි  12

රුක්ෂිලා වෙත්තමුණි

කටුවන ඕලන්ද කොටුව සඟවා ගත් ඉතිහාසය

 මාතර සිට හක්මණ හරහා වලස්මුල්ලට පැමිණ, මිද්දෙනිය නගරය පසුකර වලස්මුල්ලේ සිට කිලෝ මීටර පහළවක් පමණ ගමන් කළ විට ඓතිහාසික කටුවන ලන්දේසි බලකොටුවට පිවිසිය හැකිය. කටුවන යනු අනාදිමත් කාලයක පටන් ඓතිහාසික භූමියක් බව මහාවංශය අනුව සනාථ වේ. 12 වන සියවසෙහි දි පරාක්‍රමබාහු රජු හා සටන් වැදුණ සුගලා දේවියගේ සෙබලු රැඳී සිටි ස්ථානයක් ලෙස ද කටුවන පිළිබඳව සඳහන්ව ඇත.

ලන්දේසි පෙරදිග ඉන්දීය වෙළෙඳ සමාගමට අයත් වූ උතුරු දිග සීමාවේ උඩරට රාජ්‍යයේ දකුණු දිගට මායිම්ම පිහිටවන ලද විශාලතම බලකොටුව ලෙස කටුවන හැඳින්වෙන අතර එය ක්‍රි. ව. 1697 දි ඉදිකරනු ලැබීය. රට අභ්‍යන්තරයෙ පිහිටි වඩාත්ම හොඳින් ආරක්ෂා වී ඇති ලන්දේසි බලකොටුව වීම එහි ඓතිහාසික වැදගත්කම ඉහළ දැමීමට ඉවහල් වේ. ජර්මන් ජාතික සැලසුම් ශිල්පියකු වු ජොහාන් වුල්ෆ්ගෑන්ග් හෙයිත් ((Johann Wolfgang Heydt) ) 1734 දි බලකොටුවට පැමිණ එකල පැවති තත්ත්වය පිළිබඳව සඳහන් කරනුයේ බලකොටුව සමචතුරශ්‍රාකාර, කපරාරු කළ බිත්ති සහිත ගොඩනැඟිල්ලක් බවත් එහි සමචතුරශ්‍රාකාර හැඩය ප්‍රතිමුඛ කොන් දෙකක මුරපලවල් (බැස්ටියන්) දෙකක් පිහිටීම හේතුවෙන් මඳක් විකෘති තත්ත්වයක් පෙන්නුම් කරන බවය. එසේම මෙම එක් මුරපලක කාලතුවක්කු හය බැගින් තිබූ බැව් ද සඳහන් කරයි.

ඔහුගේ විස්තරයට අනුව කටුවන බලකොටුවේ බිම් සැලසුමෙහි ගොඩනැඟිලි පහත පරිදි ස්‌ථාපිත වී ඇත. එනම්, එයට ඇත්තේ එක්‌ ඇතුළු වීමේ දොරටුවක්‌ පමණි. දොරටුව අසලින්ම දකුණු පැත්තේ බලකොටුව අධිපති තැන වසන නිවාසය ඇත. ඔහු සාජන්ට්‌වරයෙකි. මෙය සමීපයේ තිර බිත්තිය දිගට ගබඩා ගෙයකි. සියලුම වර්ගවල බඩු ගබඩා කර ඇත්තේ මෙහිය. මෙහි කෙළවර වෙඩි බෙහෙත් ගබඩාවකි. ඊට යාබදව ඇත්තේ යුධෝපකරණ ගබඩාවයි. මෙය තට්‌ටු දෙකකින් යුත් ගොඩනැඟිල්ලකි. අනතුරුව ඇත්තේ කාලතුවක්‌කුකරුගේ නවාතැනය. මෙය ළඟට ඇත්තේ ආරක්‍ෂක භටයන්ගේ මුරපොළය. මෙම මුරගෙය කෙළවර ශල්‍ය වෛද්‍යවරයාගේ නවාතැනයි. බලකොටුවේ ගොඩනැගිලි ස්‌ථාපිත කර තිබෙනුයේ තුන් පැත්තක්‌ ආවරණය වන ආකාරයෙන් පමණක්‌ වීම විශේෂිත ලක්‍ෂණයකි. මෙහි මධ්‍යයේ හතරැස්‌ විවෘත මිදුලකි. කොටුවට ඇතුළු වන දොරටුවට වම් පැත්තෙන් ළිඳකි. එමෙන්ම හෙයිත්ගේ වාර්තාව අනුව බලකොටුවේ පිරිස් බලය 40 දෙනෙකුගෙන් පමණ සමන්විත වී ඇති අතර බලකොටුවේ වැසි වතුර බැසයාමට ක්‍රමවේදයක් වූ බව ද සඳහන් ය. එහෙත් ආර්.එල්.බ්‍රොහියර් පවසන්නේ කටුවන බලකොටුවේ ලන්දේසීන් 30 ක ගෙන් පමණ යුත් කණ්‌ඩායමක්‌ වාසය කළ බවය.

දිගින් සහ පළලින් අඩි 150 ක් වන චතුරශ්‍රාකාර ගොඩනැගිල්ලක් වූ මෙහි ප්‍රධාන කොටු පවුර පිටතින් අඩි 20 ක් පමණ උසින් යුක්තය. එහි අභ්‍යන්තරය අඩි 8 සිට 12 දක්වා වෙනස් වන උසකින් සමන්විත වූ අතර ප්‍රාකාරය විශාල ගල් කුට්ටි උපයෝගී කොට ගෙන හුණු බදාමයෙන් තනා ඇත. ගොඩනැගිල්ලට එක් ප්‍රවේශ දොරටුවක් පමණක් තිබුණි. වම් පසින් බලකොටුව තුළ ඉතා උස් වූ ගොඩනැගිල්ලක් ස්ථාපිත විය. එහි ඔර්ලෝසුවක් ද සවිකර තිබී ඇත. එය යුද්ධෝපකරණ ගබඩාවට ඉහළින් දර්ශනය වූ බවත්, කොටුවේ ප්‍රාකාරයට යාබදව දකුණු පසින් ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියාගේ නිල නිවස පිහිටා තිබූ බවත්, බලකොටුව සම්බන්ධව ඇති ඓතිහාසික තොරතුරු ඇතුළත් සැලැස්මේ අන්තර්ගතය.

ලන්දේසීන් කටුවන බලකොටුව ඉදි කිරීමේදී මූලික වශයෙන් අවධානය යොමු කරවන ලද අරමුණු දෙකක් විය. එනම් දකුණු මුහුදු තීරයේ සිය දේශ සීමාව හා කන්ද උඩරට දේශ සීමාව අතර කලාපයේ ආරක්ෂාව තහවුරු කර ගැනීම හා වාණිජ අරමුණු ඉටු කර ගැනීමේ දී කලාපීය භාණ්ඩ මිලදී ගැනීමේ මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස යොදා ගැනීමය. අගනුවර වූ මහනුවර සිට ලන්දේසීන්ගේ ප්‍රධාන නගරයක් වූ මාතර දක්වා දිවෙන මාර්ගය ආරක්ෂා කරගැනීමට හා උඩරට සමග වෙළඳ සබඳතා ආරක්ෂා කර ගැනීමට ද මෙම බලකොටුව පවත්වා ගැනීමට හේතුවක් විය.

බලකොටුවක් නිර්මාණය කිරීම උදෙසා සුදුසු පරිසරයක් කටුවන බලකොටුව අවට ප්‍රදේශයේ පිහිටීම ද මෙහිදී සුවිශේෂි හේතුවක් වී ඇත. මෙහි රැළි බිම් සහිත භූමි ලක්ෂණ පෙන්නුම් කළ ද, බටහිර හා වයඹ දිග මායිම්වල තරමක් උස කඳු පන්ති පිහිටා තිබීම දැකිය හැකිය. ඒ අතරින් රම්මලකන්ද, හිඟුරකන්ද, කරවිලකන්ද ප්‍රමුඛස්ථානයක් හිමිකර ගනී. වෙරළ ඉම දක්වා සමතලා භූමි ප්‍රදේශයක් ලෙස බලකොටුවට නැඟෙනහිර දෙසින් වූ බිම් කඩ පැතිරීම බලකොටුවේ විශේෂත්වට හේතුවිය.

ලන්දේසීන් විසින් නිර්මාණය කරනු ලැබූ හංවැල්ල හා අවිස්සාවේල්ල යන බළකොටුවලට සමගාමීව කටුවන බලකොටුව ඉදිකරන ලද මුත් වර්තමානය වන විට එම බළකොටු මෙතරම් ආරක්ෂා වී නැත.

මහනුවර රාජ්‍ය සමයේ උඩරට රාජ්‍යයත්, මුහුදුබඩ ප්‍රදේශයත් වෙන් කරන වැදගත් මුර පොළක් ලෙසට කටුවන බලකොටුව භාවිත විය. මුහුදුබඩ පළාත්හි ආරක්ෂක මර්මස්ථානවල බලකොටු ඉදිකිරීම විදේශිකයන් තම බලය පතුරුවාලීමටත් ආරක්ෂාවටත් උපයෝගි කරගනු ලැබීය. වෙරළාසන්න ප්‍රදේශයන්හි ලන්දේසීන් විසින් ඉදිකර ඇති බලකොටු අතර ගාල්ල, මාතර, යාපනය, ත්‍රිකුණාමලය හා කල්පිටිය ප්‍රමුඛස්ථානයක් ගනී. ඔවුන් වෙරළ තීරයේ මෙන්ම රට අභ්‍යන්තරයේ ද සිය යුද ශක්තිය විහිදුවා තම බලපරාක්‍රමය තහවුරු කිරීමට කටයුතු කරනු ලැබීය. එසේ මුහුදු සීමාවට සැතපුම් 20 ක් පමණ ඈතින් පිහිටුවන ලද බලකොටු අතර කටුවන කදිම සාක්ෂියකි.

කටුවන බලකොටුවක්‌ වශයෙන් ගත් කළ කුඩා ආරක්‍ෂක මුරපළක්‌ වශයෙන් ද ආහාර ද්‍රව්‍ය හා වෙනත් අත්‍යවශ්‍ය ද්‍රව්‍ය එක්‌රැස්‌ කරනු ලබන එසේම බෙදාහැරීමේ ගබඩා මධ්‍යස්‌ථානයක්‌ වශයෙන් ද ක්‍රියාකර ඇති බව පැහැදිලිය.

ආර්.එල්. බ්‍රෝහියර්ගේ සටහන්වල දැක්වෙන්නේ කැලෑවෙන් වට වූ මේ කුඩා බලකොටුවේ රන්පැහැති කෙස් ඇති, හිරු රැසින් දැවුණු සිරුරු ඇති ලන්දේසීන් තිස් දෙනෙක් ජීවත් වූ බවත්, ඔවුන් නියත වශයෙන් ම රටකින් පිටුවහල් කළ හෝ සිර කඳවුරක රැඳවූ පිරිස්‌ මෙන් ජීවිතය ගත කළ බවත්ය. ඔවුන්ගේ එකම විනෝදාංශය‌ වූයේ ගඟේ මාළු බෑමත්, මොණරුන් හෝ මුවන් දඩයම් කිරීමත්ය.

මෙසේ කල්ගත වත්ම, මාර්තු මාසයේ එක්‌ දිනෙක බලකොටුවේ භටයෝ රාත්‍රි ආහාරය ගනිමින් සිටිය දී හදිසියේම මුරපළින් අනතුරු හැඟවීමේ සංඥාව නිකුත් වූ අතර ආහාර ගැනීම නවතා දැමූ ඕලන්ද සොල්දාදුවන් වහ වහා තමන්ගේ ස්‌ථාන කරා ළඟා විය. ඈත කඳුකරයේ දුර්ග මාර්ගය දෙසින් පහළට දිවෙන පන්දම් පෙළ අතරින් සිංහල වැසියන්ගේ ජය ඝෝෂා හඬත්, බෙර හඬත් නැගෙන්නට විය. එසේ වුව ද මෙම දසුනින් බලකොටුවේ අණ දෙන නිලධාරියා වූ ආනවුඩ් වාන් වර්ඩේ එතරම් කලබලයට පත්වූ බවක්‌ පෙනෙන්නට නොතිබිණ. කන්ද උඩරට රජුගේ සේනා සිය බලකොටුවට පහර දෙන්නේ නම් ඊට සැලකිය යුතු කාලයක්‌ ගනු ලබන්නේය යන්න ඔහුගේ නිගමනය වීම ඊට හේතුව විය. නිදිවර්ජිතව සිටි ඔහු සිය බලකොටුවට නිසැකවම ප්‍රහාර එල්ල කිරීම සඳහා මෙම පිරිස පැමිණ ඇති බැව් වටහා ගත්තේය. එවැන්නකට මුහුණ දීමට තරම් ප්‍රබල ආත්ම ශක්‌තියක්‌ ඔහු සතු විය. එබැවින් පැයකට පමණ පසු භටයන් හය දෙනකු මුරට තබා සෙසු පිරිස්‌ හට නින්දට යැමට ඔහු අවසර ලබා දුණි. කිසිදු අනතුරකින් තොරව එදින රාත්‍රිය පහන් විය. පසු දින උදෑසන අවදි වූ සෙසු සොල්දාදුවන් යුහුසුළුව සිය ස්‌ථානයන් කරා ගොස්‌ සිංහල හමුදා සේනාවන්ට පෙනෙන පරිදි පෙළ ගැසුණහ. සතියක්‌ පමණ ගත විය. අවස්‌ථා කිහිපයක දී බලකොටුවට පහර දෙන ලෙසින් සංඥා නිකුත් කළ ද ප්‍රහාර එල්ල කිරීමක්‌ සිදු නොවීය. එහෙත් ලන්දේසි හේවායන් හට රාත්‍රි නින්දක්‌ නොවීය. ඇතැම් රාත්‍රියක බලකොටුව මුරකරන්නන් හට සිංහල භටයන් මරණීය ප්‍රහාර එල්ල කිරීම ඊට හේතුවයි. කටුවන කොටුවේ ඕලන්දයන් දුබල කිරීමේ සැලසුම් සහගත ප්‍රයත්නයක්‌ මෙසේ දියත් කළ සිංහල සේනාවෝ එය අතිශය සාර්ථක මෙහෙයුමක්‌ බවට පත්කර ගැනීමට සමත් විය.

අනතුරුව එක්‌ හිමිදිරි උදෑසනක මෙම බලකොටුව තරණය කිරීම ආරම්භ කළ දේශීය ජනයා උණ බම්බුවලින් සකසන ලද හිනිමං ආධාරයෙන් අඩි 15 ක්‌ පමණ උසැති කොටු පවුර තරණය කළ අතර තවත් පිරිසක්‌ කොටුව වටකර ඒ දෙසට වෙඩි ප්‍රහාර එල්ල කරන්නට විය. දේශීය වැසියන්ගේ ප්‍රහාරයකට මුහුණ දීමට තරම් ප්‍රමාණවත් පිරිසක්‌ කටුවන කොටුවේ නොවීය. එතෙක්‌ එල්ල වූ ප්‍රහාරයන්ගෙන් එකොළොස්‌ දෙනෙකු මියගොස්‌ සිටි අතර සෙසු පිරිස්‌ අතරින් කිහිප දෙනකු දැඩි ලෙස තුවාල ලබා සිටියහ. එසේම කොටුව තුළ වූ වෙඩි බෙහෙත් සංචිතය ද නිමාවට පත්ව තිබිණ. එබැවින් තවදුරටත් ප්‍රහාරයකට නොගොස්‌ උපක්‍රමශීලි විය යුතු බව අණ දෙන නිලධාරියාගේ අදහස විය. ඒ අනුව දේශීයයන්ට පහර නොදිය යුතු බවත් සියලු ද්වාර විවර කළ යුතු බවත් එක්‌ ඕලන්ද සොල්දාදුවකු පමණක්‌ කොටුවේ රැඳී සිටිය යුතු බවත් ඔහු සිය සොල්දාදුවන් වෙත දන්වන ලදී. රාත්‍රිය වන විට කොටුවේ ද්වාර විවර කර ඇති බව දැක්‌වීමට එහි ගිනිමැලයක්‌ දල්වන ලෙසත් ඔහු අණ කළේය. ගිනිමැලයේ ආලෝකයෙන් බලකොටුව දෙසින් කිසියම් උගුලක්‌ අටවා ඇතැයි සිතූ සිංහල සොල්දාදුවෝ පසු බසින්නට වූහ. පසු දින පහන් වන විට සිංහල හමුදාවෝ ගිරි දුර්ගය දිගේ ආපසු ගමන් කරනු දුටු වාන් වර්ඩේ අණ දෙන නිලධාරියා සැනසුම් සුසුමක්‌ හෙළන්නට ඇත.

ඈතින් යුද බෙර හඬ ඇසෙත්ම තැන් තැන්වල විසිරී සිටි ලන්දේසීහු කොටුව තුළට වැද දොරගුළුලා කොටු පවුර තද කොට සතුරාට ප්‍රතිප්‍රහාර දීමේ සටනට සූදානම් වූහ. කොටුව වටා රැකවල් දැමූ අපේ හමුදාවෝ කොටුවෙ තාප්පයට මදක්‌ දුරින් ශක්‌තිමත් ලෙස විශාල අට්‌ටාලයක්‌ බැඳ ඒ මත කාලතුවක්‌කු සවිකර දිවා රාත්‍රි නොකඩවා කොටුව තුළට වෙඩි තැබූහ. මෙසේ ප්‍රහාර එල්ල වන තෙවන දිනය වන විට කොටුව දෙසින් සමාදාන වීම හෝ යටත් වීමේ සංකේතය ලෙසින් සුදු කොඩියක්‌ ලෙළ දිණි. ඒ සමගම කොටුවේ ප්‍රධාන දොරටුව ද විවර විය. ආරක්‍ෂක භටයන් පිරිවරාගත් යුද්ධ හමුදාවත් සමග දිසාවේ, කොටුව තුළට පැමිණ අසුන් ගත් අතර කොටුවේ ඉතිරිව සිටි සියලු පිරිස්‌ හට සිය නිල ඇඳුමින් සැරසී ඉදිරියට පැමිණෙන ලෙසත් යටත් වන ලෙසත් ඔහු නියෝග කළේය. ලන්දේසි හමුදාව හිස නමා එම නියෝගය පිළිගනු ලැබීය. මෙම කොටුව තුළ සිට තමන් කුමක්‌ කළේ දැයි ඔහු ඕලන්දයන්ගෙන් විමසීය. එයට පිළිවදන් දී ඇත්තේ ජා මිනිසුන් අට දෙනෙකු පමණි. ඔවුන්ගෙන් සයදෙනෙක්‌ මෙහෙකරුවන් බවත් ඉතිරි දෙදෙනා හොරනෑ පිඹීම සහ බෙර වැයීම සිදුකරන බවත් පවසා ඇත. නිහඬව සිටි සියලු දෙනා මහ රජුගේ රාජධානියට විරුද්ධව සටන් කළවුන් බැවින් කැලයට රැගෙන ගොස්‌ මරා දැමූහ. පෙර කී ජා මිනිසුන් අට දෙනා සිර භාරයට පත්විය.

ක්‍රි.ව 1761 පෙබරවාරි මස 06, 07, හා 08 යන තෙදින පුරා කාලතුවක්කු ද උපයෝගී කර ගනිමින් සිංහල සේනාව විසින් එල්ල කර ඇති අඛණ්ඩ ප්‍රහාරය සමඟ කටුවන බලකොටුවේ අවසානය උදාවිය. 1761.02.08 වන දින මේ බලකොටුව සිංහල හමුදාව අත්පත් කරගන්නා ලද අතර මෙම ප්‍රහාරයෙන් කොටුවේ ප්‍රධාන දොරටුව මෙන්ම අභ්‍යන්තර ගොඩනැගිලි ද විනාශ විය. සිංහල රණකාමීන් තම යුද ශක්තිය මෙන්ම උපාය ඥානය ද යොදා ගනිමින් කොටුව විනාශ කිරීමට හේතු වූයේ උඩරට රාජ්‍යයට මෙම ස්ථානයේ සිට සංවිධානය වී පහර දීමට ඉඩ ඇති බවට සැක කළ බැවිනි.

මහනුවර මහා වාසලේදී කටුවන සටන ජය ගැනීම සඳහා සහභාගී වූ සබරගමුවේ ප්‍රධානින් 15 දෙනෙකුට පමණ නින්දගම් ප්‍රදානය කළ බව කියැවේ.

නටබුන්ව පැවති බලකොටුව 1980 දී පුරාවිද්‍යා ස්මාරකයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් වූ අතර 2007 දී නෙදර්ලන්ත රජය හා පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව එක්ව කටුවන කොටුවෙ සංරක්ෂණ ව්‍යාපෘතියක් ද ක්‍රියාත්මක කරන ලදී.

සිළුමිණ

2020 ජුනි 28

රුක්ෂිලා වෙත්තමුණි

නැගෙනහිර උරුමය හෙළිකරන ඓතිහාසික ප්‍රෞඪත්වය

පාචීනපස්ස හා උත්තරපස්ස ලෙස අරුත් ගැන්වෙන නැගෙනහිර හා උතුරු පළාතට අම්පාර, මඩකලපුව, ත්‍රිකුණාමලය, වව්නියාව, මුලතිව්, මන්නාරම, කිලිනොච්චි හා යාපනය යන දිස්ත්‍රික්ක අයත්ය. මහවැලි ගඟ, මෙම ප්‍රදේශ දෙක වෙන් කරන සීමාව වූ අතර එය අවසානයේ දී නැගෙනහිරට ගලා ගොස් මිණිපේ පෙදෙස හරහා  ත්‍රිකුණාමලයේ ගෝකණ්ණතිත්ථ නමින් හැඳින් වූ කොට්ඨසාර (කොඩ්ඩියාර්) දෙසින් මුහුදට ගලා බසී.

නැගෙනහිර පළාතේ වැඩි කොටසක් නියෝජනය කරනුයේ රෝහණ දේශයයි. මහවැලි ගඟෙන් උතුරින් රජරටත් (පිහිටි)  දකුණෙන් රෝහණයත් පිහිටා ඇත. වර්තමානයේ නැගෙනහිර පළාතේ දකුණු සීමාව කුඹුක්කන් ඔය ලෙසට සැලකේ. කකුධ නදී, කකුබන්ධ නදී, කුඹුබන් නදී ආදි වශයෙන් කුඹුක්කන් ඔය ව්‍යවහාර විය.

අතීතයේ දී දිගාමඩුල්ල නමින් හැඳින් වූ අම්පාර දිස්ත්‍රික්කය වර්තමාන බෙදීම් අනුව නැගෙනහිර පළාතට අයත් වන අතර මඩකලපුව, පොළොන්නරුව, බදුල්ල, මොනරාගල හා හම්බන්තොට දිස්ත්‍රික්කයන්ට සීමා මායිම් වේ. මෙහි පරිපාලන කටයුතු අම්පාර, දෙහිඅත්තකණ්ඩිය, මහඔය, පොතුවිල්, අක්කරපත්තුව, ඉරක්කාමන, දමන, පදියතලාව, උහන, සමන්තුරය, ලාහුගල හා අට්ටාලච්චේනය යන ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාස හරහා සිදුවේ. අම්පාර පෙදෙසේ ඇති විශේෂත්වය වූයේ මෙම කලාපය පුරා විසිරී ඇති වඩාත් උස් නොවූ පර්වත මුදුන් ආශ්‍රිතව වෙහෙර විහාර ඉදිකර තිබීමයි. පැරණි සෙල්ලිපි වල දැක්වෙන ස්ථාන නාම හා වාරි නාම අනුව මෙම පෙදෙස ජනාවාසව පැවති බවට කදිම සාධකයකි. ඓතිහාසික ජනාවාසරකරණය පිළිබඳ සාධක සපයන සෙල්ලිපි, ස්ථානගත වී ඇති බොහෝ පෙදෙස් අතර ගනේගම කන්ද, උහන, වේරපුදාව, සන්ගමන්කන්ද, මුල්ලිකුලම්මලේ, පොකුණු දෙන, කොණ්ඩවටවන, රජගල යානාදි ස්ථාන විශේෂ වශයෙන් දැක්විය හැකිය. 

ක්‍රි.ව. 9-10 සියවස් වලදී එකල මෙරට පැවති සමාජ, ආර්ථික තත්ත්වය පිළිබඳ කරුණු අනාවරණය කර ගැනීමට අම්පාර පිහිටි කොණ්ඩවටවන ටැම් ලිපිය ඉවහල් වේ. මෙම ලිපිය මඟින් දිගාමඩුල්ලේ ඇරෑගම හි පාලනය සම්බන්ධව පනවන ලද නීති පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබාගැනීමට හැකි වන අතර ප්‍රාදේශීය පාලනය, බඳු එකතු කිරීම් හා බැඳුණු තොරතුරු දැකගත හැකිය.  එය IV වන දප්පුල රජු කල පිහිටුවන ලද ටැම් ලිපියකි.

කුමන ජාතික වනය ආශ්‍රිතව පිහිටා ඇති බෝවත්තේගල හා කොට්ටදැමූහෙල සෙල් ලිපි අනුව අනුරාධපුර යුගයේ දී මෙම පෙදෙස රුහුණේ ක්ෂත්‍රීයන් විසින් පාලනය කරන ලදැයි යන්න සඳහන්ය. අම්පාර පිහිටි සෙල් ලිපි විශාල ප්‍රමාණයකින් මෙරට පාලනය කළ රජවරු පිළිබඳ තොරතුරු බහුතරයක් අනාවරණය කර ගැනීමට හැකිය.  ක්‍රි.ව. 650 දි පමණ රුහුණ පාලනය කළ දප්පුල රජු රුහුණු විහාරය කරවන ලද බවත් වර්තමානයේ එය මඟුල් මහා විහාරය යැයි හඳුනා ගැනීමටත් සෙල්ලිපි ඉවහල් විය. එමෙන්ම මහාදාඨික රජු අම්පාරෙ දකුණු දිශානුගතව පිහිටි කුඹුක්කන් ඔය ආසන්නයේ සමුද්ද විහාරය නමින් විහාරයක් කර වූ බව දැක්වේ. එය සමුද්‍රගිරි විහාරය නමින් වත්මනේ ව්‍යවහාර වේ. 

අම්පාර ආශ්‍රිතව සියයකට අධිකව පෞරාණික ස්ථාන හඳුනා ගැනීමට හැකිය. ඒ අතර රජගල, දීඝවාපිය, සමන්ගල (බ්‍රාහ්මී අක්ෂර වලින් යුතු සෙල්ලිපි සහිත කටාරම් කෙටූ ගල් ලෙන් සමූහයක් ඇත), සමනබැද්ද, මඟුල් මහා විහාරය, කුඩුම්බිගල, නීලගිරිය, මුහුදු මහා විහාරය, ශාස්ත්‍රවෙල විහාරය, පරගහකැලේ නටබුන්, ලාහුගල කොටවෙහෙර, කඳුරුගොඩ, හෙනානිගල, නුවරගල කන්ද, ගොනාගොල්ල (පැරණි සිතුවම් ඇත), පියංගල ආරණ්‍ය සේනාසනය , පියංගල චිත්‍ර ලෙන, වැද්දාගල කන්ද නටබුන්, හීතවන්නිය කඳුබෑවුම, කොටිගල නටබුන්, බුද්ධංගල ආරණ්‍ය සේනාසනය, කොණ්ඩවටවන නටබුන් හා ටැම් ලිපිය, නියුගුණ විහාරය යනාදි  ස්ථාන ප්‍රධාන කොට දැක්විය හැකිය.

නැගෙනහිර පළාතට අයත් අනෙක් දිස්ත්‍රික්කය වන මඩකලපුව ද පෞරාණික නටඹුන් බහුල ලෙස විසිර පවත්නා භූමි පෙදෙසකි. සියඹලාදීපය යන්න අරුත්ව පුලියන්තිව් යන්න ද්‍රවිඩ භාෂාවෙන් ද මඩ බහුල කලපුවක් සහිත වූ බැවින් මැටි කලපු වී පසු කලෙක මඩකලපු වූ බව ද අදහසයි.  එච්. සී. පී. බෙල්ගේ සටහන අනුව 1766 දී පෙරදිග ඉන්දියාවේ ලන්දේසි සමාගම මෙරට සමඟ අත්සන් තබන ලද ගිවිසුමේ සටහන්ව තිබෙන්නේ මඩකලපුව එම කාල වකවානුවේ දී කඳුකර පළාතට අයත්ව පැවති බවය. කඩඉම් පොතෙහි, මුල්කාල වකවානුවේ දී මඩකලපුව ඇතුළු පෙදෙස දීඝවාපිය ලෙස හැඳින්වූ බවත් 1833 ඔක්තෝම්බර් 01 දින කරන ප්‍රකාශයකින් සමස්ත දිවයිනම පළාත් පහකට කට බෙදා ඊට අදාළව ප්‍රදේශ නම් කළ බවත් දැක්වේ.

මඩකලපු ප්‍රදේශයට මුස්ලිම් ජනයා ව්‍යාප්ත වූයේ යැයි සැලකෙන්නේ ක්‍රි.ව. 8 වන සියවසේ දී මෙරටට පැමිණි අරාබි වෙළෙන්දුන්ගෙනි. එසේම පෘතුගීසින් විසින් 1622 දී මඩකලපුව අල්ලා ගත්  අතර ඔවුන්ගේ ආගම ප්‍රචාරය කිරීම සඳහා එහි විසූ ද්‍රවිඩ ජනයා යොදා ගත් බව ද සඳහන්ය. පසුව 1639 දී ලන්දේසීන් මඩකලපුවේ  බලය අත්පත් කරගත් අතර ඉංග්‍රීසි පාලන සමය වනතුරුම ලන්දේසීන් තම පරිපාලන කටයුතු මෙහෙය වනු ලැබූයේ එහි වූ බල කොටුවේ සිටය.  නැගෙනහිර පළාතේ දිසාපතිවරයකු වූ R.A.G. Festing 1918 දී, කනගරත්නම් ගෙ මඩකලපුව විස්තරයට පෙරවදන ලියමින් ප්‍රකාශ කරනු ලැබූයේ, අතීතයේ දී සිංහල ජනයාගෙන් පිරී පැවති ප්‍රදේශයක් වූ මඩකලපුව තුළ තිබූ බොහෝ පෞරාණික නටඹුන් සියසින් දුටු බවය.

මඩකලපුව ආශ්‍රිතව දක්නට ලැබෙන පෞරාණික ස්ථාන අතර මඩකලපුව ලන්දේසි කොටුව ප්‍රමුඛස්ථානයක් හිමිකර ගන්නා සේම  කල්අඩි පාලම හා සම්බන්ධ පැරණි මාර්ගය, පුළුකුණාව රජමහා විහාරය, මඩකලපුව ප්‍රදීපාගාරය, රූගම වැව, කුසලානකන්ද, කලුදුපොතනමලේ, කොකාගල, එරුවිල, වහෙර උඩුමහලේ නටබුන් හා මාමංග පුල්ලෙයාර් දේවාලය යනාදිය ප්‍රධාන කොට සඳහන් කළ හැකිය.                                                      

ත්‍රිකුණාමලය දිස්ත්‍රික්කයේ ද පුරාවිද්‍යාත්මක වටිනාකමින් අනූන වැදගත් ස්‌ථාන රැසක්‌ පවතී. පදවි ශ්‍රීපුර, ත්‍රිකුණාමලය, සේරුවිල, වෙරුගල්, කඩවත්සතර, කුච්චවේලි, ගෝමරන්කඩවල යන ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාස යටතේ එහි පරිපාලනමය කටයුතු සිදුවේ. ත්‍රිකුණාමලය පුරා විසිරි ඇති පෞරාණික ස්ථාන අතර රන්මඩු රජ මහා විහාරය, ලංකාපටුන සමුද්‍රගිරි විහාරය, සේරුවිල මංගල රජමහා විහාරය, පාෂාණ පබ්බත විහාරය, කන්නියා (කින්නියා) උණුදිය ළිං, ත්‍රිකුණාමලය කොටුව, අසිරිමලේ රජමහා විහාරය, තිරියාය වටදාගෙය, වෙල්ගම් වෙහෙර, රිදී කන්ද (පැරණි ආරාම සංකීර්ණයක්) හා රංගිරි උල්පත විහාරය (පැරණි ආරාම සංකීර්ණයක්) යනාදිය පුමුඛස්ථානයක් ගනී.

සංවිධානාත්මකව සිදුකරනු ලබන පුරාවස්තු හානිය අද ඉතා බරපතළ තත්ත්වකට පත්ව ඇත. ත්‍රිකුණාමලය, ජිලාන්කුලම, කුච්චවේලි, තඹලගමුව, සේරුවිල, කින්නියා වැනි ප්‍රදේශ එසේ අවධානමට ලක්වුණු ස්ථාන අතර ප්‍රමුඛස්ථානයක් ගනී.

කුච්චවේලි හි පුරාවස්‌තු රැසක්‌ ත්‍රිකුණාමලයෙ මනරම් වෙරළ තීරයක්‌ වන නිලාවැලි ප්‍රදේශයට උතුරු දෙසින් පිහිටා ඇත.  මුහුදු  ඛාදනය හේතුවෙන් මෙම නටඹුන් ශිඝ්‍ර ලෙස විනාශ වෙමින් පවතී. මෙම ප්‍රදේශය තපස්‌සු භල්ලුක වෙළෙඳ දෙබෑයන් ලංකාවට ගොඩ බැස්ස ස්‌ථානය යැයි සැලකෙන අතර එය වර්තමානයේ කල්ලරාම  යනුවෙන් හඳුන්වයි. 

1979 දි පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව කුච්චවේලි පුරාණ රජමහා විහාරය සම්බන්ධව අවධානය යොමුකොට එහි ආරක්ෂාව වෙනුවෙන් ක්‍රියා කරන්නට උත්සාහ දරන ලද අතර  1984 දි කුච්චවේලි ආසන්නයේ පිහිටා තිබූ තානායම පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවට පවරා ගැනීම සිදුකරගනු ලැබීය. එසේම පිච්ච මල් විහාරය නමින් ද මෙම විහාරය  හැඳින්වේ. 2013 අගෝස්තු 13 දින අංක 1823/73 දරන ගැසට් නිවේදනය මගින් පිච්චමල් විහාරයේ පිහිටි පැරැණි දාගැබ හා ලෙන් ඇතුළු අවශේෂ පුරාවිද්‍යා ස්මාරකයක් වශයෙන් ද ප්‍රකාශයට පත් කෙරිණි.

1998 වසරේ දි දීඝවාපිය ප‍්‍රදේශයේ ඉඩම් බෙදීමක් සිදු කිරීමට දරන ලද උත්සාහයක් සමාජයෙන් එල්ල කරන ලද දැඩි විරෝධය හේතුවෙන් නතර කරන්නට සිදුවිය. දීඝවාපියෙන් පසුව දැවැන්ත ලෙස බෞද්ධ උරුමයන් සංහාරය සිදුවූයේ අක්කරපත්තුවේය. අම්පාර දිස්ත්‍රික්කයේ අක්කරපත්තුව - ආලියඩිවේම්බු ප‍්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසයේ පිහිටා තිබෙන ඵෙතිහාසික දාගැබක් ඩෝසර් කර විනාශ කිරීම මින් ප්‍රධාන තැනක් ගනී.

මොට්ටයාගල පර්වතය පාමුල තිබූ ඉපැරැණි ගරා වැටුණු චෛත්‍යයක්  ද 2012 වසරේ සැප්තැම්බර් මස දි එම ස්ථානයේ ගොවිතැන් කටයුතු කළ පුද්ගලයකු විසින් ඩෝසර් කර දමා විනාශ කරණු ලැබීය.  මෙම ස්ථානය ඓතිහාසික තොරතුරු ඇතුළත් පුදබිමක් වන අතර රජවරුන්ගේ නොමද අනුග්‍රහය ලද භූමියක් බව ද සඳහන්ය. මහානාග, යඨාලතිස්ස, ගෝඨාභය, කාවන්තිස්ස යන රජවරුන්ගේ  තොරතුරු ඇතුළත් සෙල්ලිපි මෙහි දක්නට ඇත. එමෙන්ම මෙම ස්ථානය මොට්ටයාපල්ලු හා මොට්ටයාමල නමින්ද හැඳින්වේ.  පියගැට පේළි ඔස්සේ පර්වතයට නැගිය යුතු අතර කටාරම් සහිත ලෙන්, පොකුණු මෙන්ම  පර්වතය මුදුනේ පෞරාණික ලක්ෂණ විද්‍යාමාන වන දාගැබ් හා ගොඩනැගිලිවල සලකුණු ද දක්නට ලැබේ. 

මෙම පර්වතයේ සඳහන් සෙල්ලිපියෙහි අන්තර්ගතය ලෙස සෙනරත් පරණවිතානයන් පෙන්වා දෙනුයේ  දසභානික පරම්පරාවට අයත් (කතරගම ක්‍ෂත‍්‍රීයන්ගේ පරම්පරාව විය හැකිය) උපථර නාග නාග නම් රජකෙනෙක් ගමිණි තිස්ස විහාරය කරවා පැමිණ නොපැමිණ සංඝයාට පූජා කළ බව ය.

 මෙම පෙදෙසේ ඇති ස්ථාන අතර උස් පර්වතයක පිහිටි සෙම්බුමලේ විහාරය ද විශේෂ ස්ථානයක් ගනී. එම පුදබිම වටා ඓතිහාසිකමය වටිනාකමකින් යුත් ආරණ්‍ය සේනාසන කිහිපයක් දර්ශනය වේ. බඹරගල වන සෙනසුන සෙම්බුමලේ සෑයට නැගෙනහිර දෙසින් ද දෙඹරගල වන සෙනසුන උතුරින් ද වසන්වැව චෛත්‍යය බටහිරෙන් ද, තිරියාය සහ රංගිරි උල්පත ඊසාන දිසාවෙන් ද සෙම්බුමලේ  වටා මෙලෙස පිහිටා ඇත. 

අක්‌කර දෙසීයක පමණ වපසරියක පැතිරුණු භූමියක් පර්වතය සිසාරා දක්නට ඇති අතර එම භූමිය පුරාම ඓතිහාසික වටිනාකමකින් යුත් සාධක බහුලව දක්නට තිබේ.  එහි ස්‌තූපය පිහිටි මළුවට පිවිසීමේ දොරටුව බටහිර දිශානුගතව ඇත. එසේම හුණු ගලින් නෙළන ලද හිටි පිළිමයක් නැගෙනහිර දෙසට වන්නට දැකගත හැකි වුවද එම පිළිමයේ හිස විනාශයට පත්ව තිබේ. එහි සිවුරේ රැළි මැනවින් නිරූපණය කොට ඇති අතර එක් හස්තයක් අස්ථානගතය. ඊට නුදුරින් පොකුණු දෙකක් ද ගොඩනැගිල්ලක ශේෂ වූ නටබුන් ද ස්තූපයට ඊසාන දෙසින් දර්ශනය වේ. එසේම උස් ගල් කණු නවයකින් යුක්ත විශාල ගොඩනැගිල්ලක නටඹුන් ද දැකගත හැකිය. හුණු ගලින් නෙළන ලද පාද ලාංඡනයක් දාගැබට නැගෙනහිරින් ඇති අතර ගොඩනැගිලි පාදම් කිහිපයක කොටස්  ද මතුව ඇත. 

මෙලෙස වසර ගණනාවක් මුළුල්ලේ දැඩි අවධානමකට හා ව්‍යසනයන්ට ලක්ව ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක වශයෙන් වටිනාකමක් උසුලන පෞරාණික ස්ථාන රැසකින් සමන්විත නැගෙනහිර පළාතේ පුරාවස්තු ආරක්ෂා කිරීමට ජනාධිපති කාර්යසාධක බලකායක් පත් කරමින් කාලීන අවශ්‍යතාවයක් සපුරාලීම අතිශය ප්‍රශංසා සහගතය. තවද පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ සහය ද ඇතිව ක්‍රියාත්මක වන මෙම වැඩපිළිවෙළ මගින් එම පළාතේ පුරාවස්තු විධිමත්ව සමීක්ෂණය කර ආරක්ෂා කිරීම ද කඩිනමින් කළ යුතු සේම මෙම ක්‍රියාවලිය පිළිබඳ සැමගේම අවධානය ද යොමුවිය යුතුව ඇත. 

සිළුමිණ

2020 ජුනි 21

රුක්ෂිලා වෙත්තමුණි

 

යාපා පටුනේ රැකගත යුතු උරුම

අලිමංකඩ පටු තීරුවට මායිම් වු වෙනම ප්‍රදේශයක් ලෙස උතුරු පළාතට අයත්ව පිහිටි යාපනය දිස්ත්‍රික්කයේ නියෝජිත භූමිය අර්ධද්වීපයක් ලෙස හඳුනාගත හැකිය. උතුරු මුහුදු තීරය සිසාරා පැතිරුණ යාපනය, කිලිනොච්චි, මුලතිව් හා මන්නාරම යන දිස්ත්‍රික්ක වලින් යාපනය අර්ධද්වීපය සමන්විතය. වර්ග කිලෝමීටර් 1025 ක් පුරා ව්‍යාප්ත වූ යාපනය දිස්ත්‍රික්කය උතුරු දෙසින් කරෙයිනගර් සිට වල්ලිපුරම් දක්වා පුළුල්ව විහිදෙන අතර, දකුණු දෙසට වන විට එය ක්‍රමයෙන් පටු වේ.

ක්‍රි.ව. 14 වන සියවසේ පමණ සිට යාපනය, යාල්පානම් යන්න භාවිතයට පැමිණ ඇත. මෙම ප්‍රදේශය යාල්පානයන් පට්ටනම් ලෙස ක්‍රි.ව. 1435 විජයනගර රජ පරපුරේ තමිල්නාඩු තිරුමනික්කුක්ලි ශිලා ලිපියේ දැක්වේ. සිංහල සංදේශ කාව්‍යයන් හි යාපා පටුන නමින් හඳුන්වා ඇති අතර යාල්පානම් ලෙස දෙමළ සාහිත්‍ය මූලාශ්‍රවල යාපන රාජධානිය සඳහන්ය. නම්පොත නම් කෘතියෙහි දෙමළපට්ටනම ලෙසින් උතුරු දිග ප්‍රදේශය නම්කර තිබේ.

මයෝසීන චාතුර්ථික අවදියට අයත් භූමි නිර්මාණයකට උරුමකම් කියන මෙහි රතු, දුඹුරු පස්, රතු හා දුඹුරු වැලි, වෙරළ සහ වැලිවැටි, අවසාධිත හුණුගල් දැකිය හැකි කලාපයකි. ප්‍රාග් ඓතිහාසික අවදියේ සිට මානව ක්‍රියාකාරකම්වලට ලක්වුණු ප්‍රදේශයක් වූ යාපනය අනුරාධපුර සිට යටත් විජිත පාලන සමය දක්වාම විවිධ කාලරාමු නියෝජනය කරන පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක බහුල ලෙස සමන්විත භූමියකි. යාපනය, කරෙයිනගර්, ඩෙල්ෆ්ට්, නල්ලූර්, කරවෙඩ්ඩි, වඩමාරච්චි, කෝපායි, පේදුරුතුඩුව, චාවකච්චේරි, වේලනෛ, තෙලිප්පලෛයි, වලිකාමම්, පුනරින්, චංකානෙයි, කයිට්ස්, උඩුවිල් යනාදි ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාස වලට අයත් පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථාන බහුතරයක් දක්නට ලැබේ.

යාපන අර්ධද්වීපය කෙරෙහි යුරෝපීයන්ගේ අවධානය යොමු වීමට මූලික හේතුවක් වූයේ ස්වභාවිකව පිහිටි නැව් තොටුපොළවල්ය. එසේම අනෙක් ප්‍රධාන කරුණ කුළුබඩු වෙළදාමය. මහාවංශයට අනුව උතුරේ පිහිටි මාතොට වරාය විදේශීය සම්බන්ධතා පුළුල් ලෙස පවත්වාගෙන යාමට ඉමහත් පිටිවහලක් විය.

මාතොට වරාය පූර්ව ඓතිහාසික යුගයේ සිටම ප්‍රධාන වරායක්ව පැවතුණු බව 1982, 1984 කාලවකවානු වලදී J. කාස්වල්, M.E ප්‍රිකට් හා S.U. දැරණියගල විසින් සිදුකරන ලද කැණීම් වලින් සනාථ විය. 1979 දී යාපනය විශ්වවිද්‍යාලීය මහාචාර්ය සෙල්ලයියා ක්‍රිෂ්ණරාජා, පේදුරුතුඩුවේ මායක්කායි අසල පිහිටි ලෙන් සහිත ස්ථානය පිළිබඳව මුල් වරට ගවේෂණයක් සිදු කරනු ලැබීය. එම ලෙනෙහි මුහුණත ආසන්නව 1983 දී ගල් ආයුධ සොයාගත් අතර එය ප්‍රාග් ඓතිහාසික ස්ථානයක් ලෙස නම් කරන්නට විය. විමලා බෙග්ලි විසින් කන්දරෝඩෙයි සිදුකරනු ලැබූ කැණීමක් මඟින් එම ස්ථානය බෞද්ධ ආගමික නටබුන් ඇති ස්ථානයක් සේම පොළෝ මට්ටමේ සිට අඩි 12 ක් පමණ ගැඹුරට වන්නට ප්‍රාග් ඓතිහාසික සාධක සහිත භූමියක් ලෙස ද පෙන්වා දී තිබේ.

මෙහිදී අවදි 4 ක් නියෝජනය වන පරිදි කරුණු දක්වා ඇති අතර මුල්ම අවදිය ලෙසට යකඩ යුගයේ ශේෂ වූ සාධකත්, දෙවන අවදිය ලෙසට පූර්ව ඓතිහාසික සංස්කෘතික නියෝජිත මෙවලම් ද තෙවන අවදිය ලෙසට රූලේටඩ් මැටි බඳුන්, ලක්ෂ්මි කාසි, කොරල් කැබලි වලින් යුක්ත වූ බවත් සිව්වන අවදිය ලෙසට බෞද්ධ ශේෂ හඳුනා ගන්නටත් විය.

මහාචාර්ය K.ඉන්ද්‍රපාල 1980 දී මාන්තායි හි සිදු කළ කැණීම් වලින් පැරණි සුසාන භූමි දෙකක් හඳුනා ගැනිණි. මානව ඇට සැකිලි, සත්ත්ව ඇට කැබලි, කළු රතු මැටි බඳුන්, රතු මැටි බඳුන් මෙහිදී සොයාගත් අතර එම සුසාන හා පුරා කෘති ඉන්දියානු මෙගලිතික සුසාන සංස්කෘතියට සමාන යැයි සඳහන්ය.පේදුරු තුඩුවට නොදුරු මායක්කායි විවපාරිමලෛ ප්‍රදේශයේ 2001 දී යාපනය විශ්වවිද්‍යාලයේ මහාචාර්ය සෙල්ලයියා ක්‍රිෂ්ණරාජා ප්‍රමුඛ කණ්ඩායම විසින් සිදුකරන ලද ගවේෂණයේ දී ශිලා මෙවලම් රැසක් සොයාගන්නට විය.

2011 දී ආචාර්ය ශිරාන් දැරණියගල, පුරාවිද්‍යා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් මහාචාර්ය සෙනරත් දිසානායක හා ආචාර්ය නිමල් පෙරේරා යන විද්වතුන්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ අධීක්ෂණය යටතේ කන්දරෝඩයේ කැණීම් කටයුතු සිදුකරනු ලැබීය. මායක්කායි ප්‍රදේශයයෙන් හමු වූ ශිලා මෙවලම්, පුරාශිලා යුගයට අයත් යැයි නිගමනය විය. කහඳ පාෂාණයෙන් නිමවා තිබූ කැපුම් ආයුධවලින් යුත් ආයුධ අතර අත්පොරොව මෙම ශිලා මෙවලම් වලින් සුවිශේෂි විය. ඉරණමඩු හා බුන්දල ප්‍රදේශයේ “මිනිහා ගල්කන්ද” නම් වූ ස්ථානයෙන් සොයාගත් වසර 125,000 ක් පැරණි ශිලා මෙවලම් ලංකාවෙන් මෙතෙක් හමු වූ පැරණිතම සාධක ලෙස සැලකු අතර යාපනයෙන් සොයාගත් ශිලා මෙවලම් අදින් වසර 600,000 හෝ (හය ලක්ෂයක්) හෝමෝ ඉරෙක්ටස් මානව සංස්කෘතිය නියෝජනය කරන්නක් බව විද්වතුන්ගේ මතයයි. එය ඇචූලියන් ආයුධ සම්ප්‍රදායට අයත් ශිලා මෙවලම් ලෙස හඳුනා ගෙන ඇත.

ආචාර්ය ශිරාන් දැරණියගලයන් පෙන්වා දෙනුයේ ශිලා මෙවලම් හමු වූ මායක්කායි පෙදෙසෙහි පාරිසරික තත්ත්වය ඉපැරණි විල්ලුවක ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරන බවත් එය ඇචූලියන් සාම්ප්‍රදායික මිනිසා භාවිත කළ භූමියක් විය හැකිය යන්නය. කුඩා පඳුරු සහිත මෙම භූමිය අක්කර 55 ක් පුරා පැතිර පවතී.

කඳුරුගොඩ විහාරය පිහිටි කන්දරෝඩියට ළඟාවීමට යාපනය-කන්කසන්තුරේ මාර්ගයේ චුන්නාකම් හන්දිය දක්වා ගමන් කළ යුතුය. කන්දරෝඩෙයි (කන්තරෝඩය) පිළිබඳව විවිධ මතවාද පවතින අතර මහාවංශයට අනුව සංඝාමිත්තා තෙරණියගේ ලංකා ගමන හා සම්බන්ධ වේ. එනම් ලක්දිවට වැඩි මහරහතන් වහන්සේලා 60 නමක් මෙම පෙදෙසේ වැඩවාසය කළ හෙයින් උන්වහන්සේලා අපවත් වීමෙන් අනතුරුව එම ශාරීරික ධාතු නිදන්කොට මෙහි ස්තූප 60 ක් ඉදිකළ බව සඳහන්ය. අක්කර 72 ක් පමණ වූ භූමි ප්‍රමාණයක් රක්ෂිත කලාපයක් ලෙස බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් එකල වෙන්කරනු ලැබීය. විටින් විට මෙම ස්ථානයේ කැණීම් කටයුතු සිදුකරනු ලැබූ අතර එහිදී මතුකරගත් පුරාවිද්‍යාත්මක වටිනාකමින් යුත් නටබුන් අතර දුර්ලභ කවන්ධ බුදු පිළිමයක කොටස් ද හමු විය.

එවකට පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් වූ ආචාර්ය චාල්ස් ගොඩකුඹුරේගේ ප්‍රධානත්වයෙන් 1965 දි සිදුකළ පුරාවිද්‍යා කැණීම් මඟින් ඉතා වැදගත් සාධක මතුකර ගැනීමට හැකිවිය. එහි දී ස්තූප 21 ක් නිරාවරණය කරගත් අතර ස්තූප 36 ක පාදම් මතුකර ගැනීමට පුළුවන් විය.

ආචාර්ය ශිරාන් දැරණියගල කන්දෙරෝඩිය සම්බන්ධව දක්වන අදහස් දැක්වීමේ දී ප්‍රකාශ කරනුයේ මෙය ලංකාවේ හතරවැනි මානව ජනාවාස පෙදෙස නියෝජනය කරන බවයි. අනුරාධපුරය පළමු යුගය ලෙසත්, තිස්සමහාරාමය දෙවැන්නත්, මන්නාරමේ මාතොට හෙවත් මහාතිත්ථ වරාය ආශ්‍රිත පෙදෙස තෙවැන්න ලෙසත් කන්දරෝඩෙ (කඳුරුගොඩ විහාරය) ආශ්‍රිත මානව ජනාවාස පෙදෙස සිව්වැන්නත් ලෙස දැරණියගලයන් පෙන්වා දෙයි.

1970 දශකයේ දී ඇමරිකාවේ පෙන්සිල්වේනියා විශ්වවිද්‍යාලයේ ආචාර්ය විමලා බෙග්ලි එක්ව පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව විසින් සිදු කරන ලද කැණීමේ දී කානේලියන් පාෂාණයෙන් නිම වූ මුදුවක් හමු වූ අතර එහි මුද්‍රාවෙන් අශ්වාරෝහකයෙක් නිරූපණය කොට ඇත. ඊට අමතරව අක්ෂර සහිත මැටි බඳුන් කැබලි සොයාගන්නට හැකි විය.

යාපනයේ දක්නට ලැබෙන පැරණි ගොඩනැගිලි අතර නල්ලූර් ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසයේ පිහිටි මන්ත්‍රී මාළිගය සුවිශේෂි තැනක් හිමිකර ගනී. සිංහල ව්‍යවහාරයෙන් රාජමන්ත්‍රී මාළිගය ලෙස ද මන්ද්‍රිමානායි නමින් දෙමළෙන් ද හැඳින්වේ. මෙම ස්ථානය සංකිලියන් රජවරුන්ගේ මාළිගය ලෙස ද ඇතැමුන්ගේ විශ්වාසයයි. ආර්ය චක්‍රවර්ති පරපුරේ අවසාන යුගය නියෝජනය සංකිලියන් රජුගේ කාලය ලෙස ඉතිහාසයේ සඳහන්ය. මෙම ගොඩනැගිල්ලේ ඉදිරිපස පිවිසුම පෘතුගීසි යුගයේ දී එකතු කරන්නට ඇති බවත් 1890 දී ඒ.එස්. තම්බයියා පිල්ලේ විසින් මෙහි ප්‍රධාන දොරටුව නැවත ඉදිකරවූ බව ඊට සම්බන්ධ ද්‍රවිඩ සෙල්ලිපියක දක්වා තිබේ.

එමෙන්ම නල්ලූර් පේදුරුතුඩුව මාර්ගයේ පිහිටා ඇති සංගිලියන් තෝප්පු හෙවත් සංගිලියන් දොරටුව යාපන අර්ධද්වීපයේ ඇති පුරාවස්තු අතර ප්‍රමුඛස්ථානයක් හිමිකර ගනී. මෙය සංගිලියගේ පැරණි මාළිගයට ප්‍රවේශ වන දොරටුව ලෙස සැලකේ. මෙම ස්මාරකය යාපනය රාජධානියේ විසූ සංගිලියන් හෝ සංකිලි (ක්‍රි.ව. 1519) ගේ නමින් හඳුන්වා ඇත. මෙය සංගිලියන් තෝප්පු ලෙස නම්කොට ඇති අතර තෝප්පු යනු තොරණ බවත් දැක්වේ. ගඩොලින් නිමවා හුණු බදාමයෙන් කපරාරු කොට ඇති මෙහි අලංකාර කැටයමින් යුක්තය.

යාපනය කොටුව සම්බන්ධව රුබෙයිරෝගේ “ලංකා ඉතිහාසය” කෘතියෙහි “යාපා පටුන බලකොටුව හතරැස් වූ අතර අට්ටාල හතරක් ද අඩසඳ හතරක් ද තාප්පයක් ද තිබිණි. මේවා සාදා තිබුණේ කොරල් ගල් වලිනි. අවශ්‍ය තුවක්කු මෙහි තිබුණු අතර, රාජධානියේ ආණ්ඩුකාරවරයා ද මෙහි විසුවේය. තාප්පයට පිටින් එක පැත්තක නගරය පිහිටා තිබුණි. යුරෝපීය පාලන සමය තුළ දක්නට ඇති වැදගත්ම පුරාවිද්‍යා උරුමයක් ලෙස යාපනය කොටුව හැඳින්වීම නිවරැදිය” යන්න දක්වා තිබේ. ක්‍රි.ව. 1619 පෘතුගීසින් විසින් මෙම බලකොටුව ගොඩනැංවූ අතර ලන්දේසී පාලන කාලයේ දී නැවත ගොඩනැංවීමක් සිදුකර ඇත. 1658 දී ලන්දේසීන්ට මෙම බලකොටුව යටත් විය. පෘතුගීසින් චතුරස්‍රාකාර ලෙස නිම වූ බලකොටුව ලන්දේසින් විසින් පංචාස්‍රාකාර හැඩයට නිමවීය. කොටුවේ පිට ප්‍රාකාරය අඩි 40 ක් පළලින් ද අඩි 30 ක් උසකින් ද යුක්ත වූ අතර අක්කර 64 ක භූමිභාගයක් පුරා විහිදී ඇත.

උතුරු පළාතේ ආරක්ෂා කර ගත යුතු උරුමයන් අතර ඩෙල්ෆ්ට් දූපතේ පිහිටි බයෝබැබ් ගස නම්කළ හැකිය. මෙම ශාකය සීකිරියාම්පල්ලම් වැව ආසන්නයේ දක්නට ලැබෙන අතර අශ්වයින්ගේ ආහාර පිණිස ආරාබි වෙළඳුන් විසින් මෙරටට ගෙන එන ලදැයි සැලකේ. මෙහි පත්‍ර සතුන්ගේ ප්‍රියතම ආහාර වේ. අඩි 50 ක පමණ වට ප්‍රමාණයකින් යුක්ත මෙම ශාකය පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව විසින් ආරක්ෂිත ස්මාරකයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත්කර ඇත. මෙවැනිම වූ බයෝබැබ් ශාක මන්නාරම පල්ලිමුනෙයි හා තලෙයිමාන්නරමේ ද දැකිය හැකිය. 

ඩෙල්ෆ්ට් දූපතේ ඇති පෞරාණික බෞද්ධ නටබුන් සහිත පැරණිම ස්ථානය ලෙස එදිරේසන්ගේ කොටුව නමින් හඳුන්වනු පෙදෙසේ ඉදිකළ මෙම ස්තූපය දැක්විය හැකිය. ක්‍රි.පූ. 2 වන සියවස මෙහි ආරම්භක අවදිය ලෙස සැලකේ. අඩි 34 ක විෂ්කම්භයකින් යුතු ප්‍රධාන ස්තූපය සංරක්ෂණය කොට ඇති අතර එය අඩි 03 ක ප්‍රමාණයකින් යුක්තය. මෙම පෙදෙසේ පිහිටි උසම ස්ථානයේ කොරල් ගල් උපයෝගි කොට ගෙන ස්තූපය නිමවා තිබේ. එමෙන්ම එයට බටහිර හා නැගෙනහිර දිශානුගතව තවත් ස්තූප දෙකක් දක්නට ලැබේ. ඒවායේ පාදම පමණක් දැනට ශේෂව පවතී. මෙම භූමිය පුරාම පැරණි වළං කැබිලිති විසිරී ඇත. ඒ අනුව ඩෙල්ෆ්ට් දූපතේ බෞද්ධ නටබුන් සහිත ස්ථාන ද රැකිය යුතු උතුරේ උරුමයන්ය.

සිළුමිණ 

2020 ජුනි 14

රුක්ෂිලා වෙත්තමුණි