යාපා පටුනේ රැකගත යුතු උරුම

අලිමංකඩ පටු තීරුවට මායිම් වු වෙනම ප්‍රදේශයක් ලෙස උතුරු පළාතට අයත්ව පිහිටි යාපනය දිස්ත්‍රික්කයේ නියෝජිත භූමිය අර්ධද්වීපයක් ලෙස හඳුනාගත හැකිය. උතුරු මුහුදු තීරය සිසාරා පැතිරුණ යාපනය, කිලිනොච්චි, මුලතිව් හා මන්නාරම යන දිස්ත්‍රික්ක වලින් යාපනය අර්ධද්වීපය සමන්විතය. වර්ග කිලෝමීටර් 1025 ක් පුරා ව්‍යාප්ත වූ යාපනය දිස්ත්‍රික්කය උතුරු දෙසින් කරෙයිනගර් සිට වල්ලිපුරම් දක්වා පුළුල්ව විහිදෙන අතර, දකුණු දෙසට වන විට එය ක්‍රමයෙන් පටු වේ.

ක්‍රි.ව. 14 වන සියවසේ පමණ සිට යාපනය, යාල්පානම් යන්න භාවිතයට පැමිණ ඇත. මෙම ප්‍රදේශය යාල්පානයන් පට්ටනම් ලෙස ක්‍රි.ව. 1435 විජයනගර රජ පරපුරේ තමිල්නාඩු තිරුමනික්කුක්ලි ශිලා ලිපියේ දැක්වේ. සිංහල සංදේශ කාව්‍යයන් හි යාපා පටුන නමින් හඳුන්වා ඇති අතර යාල්පානම් ලෙස දෙමළ සාහිත්‍ය මූලාශ්‍රවල යාපන රාජධානිය සඳහන්ය. නම්පොත නම් කෘතියෙහි දෙමළපට්ටනම ලෙසින් උතුරු දිග ප්‍රදේශය නම්කර තිබේ.

මයෝසීන චාතුර්ථික අවදියට අයත් භූමි නිර්මාණයකට උරුමකම් කියන මෙහි රතු, දුඹුරු පස්, රතු හා දුඹුරු වැලි, වෙරළ සහ වැලිවැටි, අවසාධිත හුණුගල් දැකිය හැකි කලාපයකි. ප්‍රාග් ඓතිහාසික අවදියේ සිට මානව ක්‍රියාකාරකම්වලට ලක්වුණු ප්‍රදේශයක් වූ යාපනය අනුරාධපුර සිට යටත් විජිත පාලන සමය දක්වාම විවිධ කාලරාමු නියෝජනය කරන පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක බහුල ලෙස සමන්විත භූමියකි. යාපනය, කරෙයිනගර්, ඩෙල්ෆ්ට්, නල්ලූර්, කරවෙඩ්ඩි, වඩමාරච්චි, කෝපායි, පේදුරුතුඩුව, චාවකච්චේරි, වේලනෛ, තෙලිප්පලෛයි, වලිකාමම්, පුනරින්, චංකානෙයි, කයිට්ස්, උඩුවිල් යනාදි ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාස වලට අයත් පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථාන බහුතරයක් දක්නට ලැබේ.

යාපන අර්ධද්වීපය කෙරෙහි යුරෝපීයන්ගේ අවධානය යොමු වීමට මූලික හේතුවක් වූයේ ස්වභාවිකව පිහිටි නැව් තොටුපොළවල්ය. එසේම අනෙක් ප්‍රධාන කරුණ කුළුබඩු වෙළදාමය. මහාවංශයට අනුව උතුරේ පිහිටි මාතොට වරාය විදේශීය සම්බන්ධතා පුළුල් ලෙස පවත්වාගෙන යාමට ඉමහත් පිටිවහලක් විය.

මාතොට වරාය පූර්ව ඓතිහාසික යුගයේ සිටම ප්‍රධාන වරායක්ව පැවතුණු බව 1982, 1984 කාලවකවානු වලදී J. කාස්වල්, M.E ප්‍රිකට් හා S.U. දැරණියගල විසින් සිදුකරන ලද කැණීම් වලින් සනාථ විය. 1979 දී යාපනය විශ්වවිද්‍යාලීය මහාචාර්ය සෙල්ලයියා ක්‍රිෂ්ණරාජා, පේදුරුතුඩුවේ මායක්කායි අසල පිහිටි ලෙන් සහිත ස්ථානය පිළිබඳව මුල් වරට ගවේෂණයක් සිදු කරනු ලැබීය. එම ලෙනෙහි මුහුණත ආසන්නව 1983 දී ගල් ආයුධ සොයාගත් අතර එය ප්‍රාග් ඓතිහාසික ස්ථානයක් ලෙස නම් කරන්නට විය. විමලා බෙග්ලි විසින් කන්දරෝඩෙයි සිදුකරනු ලැබූ කැණීමක් මඟින් එම ස්ථානය බෞද්ධ ආගමික නටබුන් ඇති ස්ථානයක් සේම පොළෝ මට්ටමේ සිට අඩි 12 ක් පමණ ගැඹුරට වන්නට ප්‍රාග් ඓතිහාසික සාධක සහිත භූමියක් ලෙස ද පෙන්වා දී තිබේ.

මෙහිදී අවදි 4 ක් නියෝජනය වන පරිදි කරුණු දක්වා ඇති අතර මුල්ම අවදිය ලෙසට යකඩ යුගයේ ශේෂ වූ සාධකත්, දෙවන අවදිය ලෙසට පූර්ව ඓතිහාසික සංස්කෘතික නියෝජිත මෙවලම් ද තෙවන අවදිය ලෙසට රූලේටඩ් මැටි බඳුන්, ලක්ෂ්මි කාසි, කොරල් කැබලි වලින් යුක්ත වූ බවත් සිව්වන අවදිය ලෙසට බෞද්ධ ශේෂ හඳුනා ගන්නටත් විය.

මහාචාර්ය K.ඉන්ද්‍රපාල 1980 දී මාන්තායි හි සිදු කළ කැණීම් වලින් පැරණි සුසාන භූමි දෙකක් හඳුනා ගැනිණි. මානව ඇට සැකිලි, සත්ත්ව ඇට කැබලි, කළු රතු මැටි බඳුන්, රතු මැටි බඳුන් මෙහිදී සොයාගත් අතර එම සුසාන හා පුරා කෘති ඉන්දියානු මෙගලිතික සුසාන සංස්කෘතියට සමාන යැයි සඳහන්ය.පේදුරු තුඩුවට නොදුරු මායක්කායි විවපාරිමලෛ ප්‍රදේශයේ 2001 දී යාපනය විශ්වවිද්‍යාලයේ මහාචාර්ය සෙල්ලයියා ක්‍රිෂ්ණරාජා ප්‍රමුඛ කණ්ඩායම විසින් සිදුකරන ලද ගවේෂණයේ දී ශිලා මෙවලම් රැසක් සොයාගන්නට විය.

2011 දී ආචාර්ය ශිරාන් දැරණියගල, පුරාවිද්‍යා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් මහාචාර්ය සෙනරත් දිසානායක හා ආචාර්ය නිමල් පෙරේරා යන විද්වතුන්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ අධීක්ෂණය යටතේ කන්දරෝඩයේ කැණීම් කටයුතු සිදුකරනු ලැබීය. මායක්කායි ප්‍රදේශයයෙන් හමු වූ ශිලා මෙවලම්, පුරාශිලා යුගයට අයත් යැයි නිගමනය විය. කහඳ පාෂාණයෙන් නිමවා තිබූ කැපුම් ආයුධවලින් යුත් ආයුධ අතර අත්පොරොව මෙම ශිලා මෙවලම් වලින් සුවිශේෂි විය. ඉරණමඩු හා බුන්දල ප්‍රදේශයේ “මිනිහා ගල්කන්ද” නම් වූ ස්ථානයෙන් සොයාගත් වසර 125,000 ක් පැරණි ශිලා මෙවලම් ලංකාවෙන් මෙතෙක් හමු වූ පැරණිතම සාධක ලෙස සැලකු අතර යාපනයෙන් සොයාගත් ශිලා මෙවලම් අදින් වසර 600,000 හෝ (හය ලක්ෂයක්) හෝමෝ ඉරෙක්ටස් මානව සංස්කෘතිය නියෝජනය කරන්නක් බව විද්වතුන්ගේ මතයයි. එය ඇචූලියන් ආයුධ සම්ප්‍රදායට අයත් ශිලා මෙවලම් ලෙස හඳුනා ගෙන ඇත.

ආචාර්ය ශිරාන් දැරණියගලයන් පෙන්වා දෙනුයේ ශිලා මෙවලම් හමු වූ මායක්කායි පෙදෙසෙහි පාරිසරික තත්ත්වය ඉපැරණි විල්ලුවක ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරන බවත් එය ඇචූලියන් සාම්ප්‍රදායික මිනිසා භාවිත කළ භූමියක් විය හැකිය යන්නය. කුඩා පඳුරු සහිත මෙම භූමිය අක්කර 55 ක් පුරා පැතිර පවතී.

කඳුරුගොඩ විහාරය පිහිටි කන්දරෝඩියට ළඟාවීමට යාපනය-කන්කසන්තුරේ මාර්ගයේ චුන්නාකම් හන්දිය දක්වා ගමන් කළ යුතුය. කන්දරෝඩෙයි (කන්තරෝඩය) පිළිබඳව විවිධ මතවාද පවතින අතර මහාවංශයට අනුව සංඝාමිත්තා තෙරණියගේ ලංකා ගමන හා සම්බන්ධ වේ. එනම් ලක්දිවට වැඩි මහරහතන් වහන්සේලා 60 නමක් මෙම පෙදෙසේ වැඩවාසය කළ හෙයින් උන්වහන්සේලා අපවත් වීමෙන් අනතුරුව එම ශාරීරික ධාතු නිදන්කොට මෙහි ස්තූප 60 ක් ඉදිකළ බව සඳහන්ය. අක්කර 72 ක් පමණ වූ භූමි ප්‍රමාණයක් රක්ෂිත කලාපයක් ලෙස බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් එකල වෙන්කරනු ලැබීය. විටින් විට මෙම ස්ථානයේ කැණීම් කටයුතු සිදුකරනු ලැබූ අතර එහිදී මතුකරගත් පුරාවිද්‍යාත්මක වටිනාකමින් යුත් නටබුන් අතර දුර්ලභ කවන්ධ බුදු පිළිමයක කොටස් ද හමු විය.

එවකට පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් වූ ආචාර්ය චාල්ස් ගොඩකුඹුරේගේ ප්‍රධානත්වයෙන් 1965 දි සිදුකළ පුරාවිද්‍යා කැණීම් මඟින් ඉතා වැදගත් සාධක මතුකර ගැනීමට හැකිවිය. එහි දී ස්තූප 21 ක් නිරාවරණය කරගත් අතර ස්තූප 36 ක පාදම් මතුකර ගැනීමට පුළුවන් විය.

ආචාර්ය ශිරාන් දැරණියගල කන්දෙරෝඩිය සම්බන්ධව දක්වන අදහස් දැක්වීමේ දී ප්‍රකාශ කරනුයේ මෙය ලංකාවේ හතරවැනි මානව ජනාවාස පෙදෙස නියෝජනය කරන බවයි. අනුරාධපුරය පළමු යුගය ලෙසත්, තිස්සමහාරාමය දෙවැන්නත්, මන්නාරමේ මාතොට හෙවත් මහාතිත්ථ වරාය ආශ්‍රිත පෙදෙස තෙවැන්න ලෙසත් කන්දරෝඩෙ (කඳුරුගොඩ විහාරය) ආශ්‍රිත මානව ජනාවාස පෙදෙස සිව්වැන්නත් ලෙස දැරණියගලයන් පෙන්වා දෙයි.

1970 දශකයේ දී ඇමරිකාවේ පෙන්සිල්වේනියා විශ්වවිද්‍යාලයේ ආචාර්ය විමලා බෙග්ලි එක්ව පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව විසින් සිදු කරන ලද කැණීමේ දී කානේලියන් පාෂාණයෙන් නිම වූ මුදුවක් හමු වූ අතර එහි මුද්‍රාවෙන් අශ්වාරෝහකයෙක් නිරූපණය කොට ඇත. ඊට අමතරව අක්ෂර සහිත මැටි බඳුන් කැබලි සොයාගන්නට හැකි විය.

යාපනයේ දක්නට ලැබෙන පැරණි ගොඩනැගිලි අතර නල්ලූර් ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසයේ පිහිටි මන්ත්‍රී මාළිගය සුවිශේෂි තැනක් හිමිකර ගනී. සිංහල ව්‍යවහාරයෙන් රාජමන්ත්‍රී මාළිගය ලෙස ද මන්ද්‍රිමානායි නමින් දෙමළෙන් ද හැඳින්වේ. මෙම ස්ථානය සංකිලියන් රජවරුන්ගේ මාළිගය ලෙස ද ඇතැමුන්ගේ විශ්වාසයයි. ආර්ය චක්‍රවර්ති පරපුරේ අවසාන යුගය නියෝජනය සංකිලියන් රජුගේ කාලය ලෙස ඉතිහාසයේ සඳහන්ය. මෙම ගොඩනැගිල්ලේ ඉදිරිපස පිවිසුම පෘතුගීසි යුගයේ දී එකතු කරන්නට ඇති බවත් 1890 දී ඒ.එස්. තම්බයියා පිල්ලේ විසින් මෙහි ප්‍රධාන දොරටුව නැවත ඉදිකරවූ බව ඊට සම්බන්ධ ද්‍රවිඩ සෙල්ලිපියක දක්වා තිබේ.

එමෙන්ම නල්ලූර් පේදුරුතුඩුව මාර්ගයේ පිහිටා ඇති සංගිලියන් තෝප්පු හෙවත් සංගිලියන් දොරටුව යාපන අර්ධද්වීපයේ ඇති පුරාවස්තු අතර ප්‍රමුඛස්ථානයක් හිමිකර ගනී. මෙය සංගිලියගේ පැරණි මාළිගයට ප්‍රවේශ වන දොරටුව ලෙස සැලකේ. මෙම ස්මාරකය යාපනය රාජධානියේ විසූ සංගිලියන් හෝ සංකිලි (ක්‍රි.ව. 1519) ගේ නමින් හඳුන්වා ඇත. මෙය සංගිලියන් තෝප්පු ලෙස නම්කොට ඇති අතර තෝප්පු යනු තොරණ බවත් දැක්වේ. ගඩොලින් නිමවා හුණු බදාමයෙන් කපරාරු කොට ඇති මෙහි අලංකාර කැටයමින් යුක්තය.

යාපනය කොටුව සම්බන්ධව රුබෙයිරෝගේ “ලංකා ඉතිහාසය” කෘතියෙහි “යාපා පටුන බලකොටුව හතරැස් වූ අතර අට්ටාල හතරක් ද අඩසඳ හතරක් ද තාප්පයක් ද තිබිණි. මේවා සාදා තිබුණේ කොරල් ගල් වලිනි. අවශ්‍ය තුවක්කු මෙහි තිබුණු අතර, රාජධානියේ ආණ්ඩුකාරවරයා ද මෙහි විසුවේය. තාප්පයට පිටින් එක පැත්තක නගරය පිහිටා තිබුණි. යුරෝපීය පාලන සමය තුළ දක්නට ඇති වැදගත්ම පුරාවිද්‍යා උරුමයක් ලෙස යාපනය කොටුව හැඳින්වීම නිවරැදිය” යන්න දක්වා තිබේ. ක්‍රි.ව. 1619 පෘතුගීසින් විසින් මෙම බලකොටුව ගොඩනැංවූ අතර ලන්දේසී පාලන කාලයේ දී නැවත ගොඩනැංවීමක් සිදුකර ඇත. 1658 දී ලන්දේසීන්ට මෙම බලකොටුව යටත් විය. පෘතුගීසින් චතුරස්‍රාකාර ලෙස නිම වූ බලකොටුව ලන්දේසින් විසින් පංචාස්‍රාකාර හැඩයට නිමවීය. කොටුවේ පිට ප්‍රාකාරය අඩි 40 ක් පළලින් ද අඩි 30 ක් උසකින් ද යුක්ත වූ අතර අක්කර 64 ක භූමිභාගයක් පුරා විහිදී ඇත.

උතුරු පළාතේ ආරක්ෂා කර ගත යුතු උරුමයන් අතර ඩෙල්ෆ්ට් දූපතේ පිහිටි බයෝබැබ් ගස නම්කළ හැකිය. මෙම ශාකය සීකිරියාම්පල්ලම් වැව ආසන්නයේ දක්නට ලැබෙන අතර අශ්වයින්ගේ ආහාර පිණිස ආරාබි වෙළඳුන් විසින් මෙරටට ගෙන එන ලදැයි සැලකේ. මෙහි පත්‍ර සතුන්ගේ ප්‍රියතම ආහාර වේ. අඩි 50 ක පමණ වට ප්‍රමාණයකින් යුක්ත මෙම ශාකය පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව විසින් ආරක්ෂිත ස්මාරකයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත්කර ඇත. මෙවැනිම වූ බයෝබැබ් ශාක මන්නාරම පල්ලිමුනෙයි හා තලෙයිමාන්නරමේ ද දැකිය හැකිය. 

ඩෙල්ෆ්ට් දූපතේ ඇති පෞරාණික බෞද්ධ නටබුන් සහිත පැරණිම ස්ථානය ලෙස එදිරේසන්ගේ කොටුව නමින් හඳුන්වනු පෙදෙසේ ඉදිකළ මෙම ස්තූපය දැක්විය හැකිය. ක්‍රි.පූ. 2 වන සියවස මෙහි ආරම්භක අවදිය ලෙස සැලකේ. අඩි 34 ක විෂ්කම්භයකින් යුතු ප්‍රධාන ස්තූපය සංරක්ෂණය කොට ඇති අතර එය අඩි 03 ක ප්‍රමාණයකින් යුක්තය. මෙම පෙදෙසේ පිහිටි උසම ස්ථානයේ කොරල් ගල් උපයෝගි කොට ගෙන ස්තූපය නිමවා තිබේ. එමෙන්ම එයට බටහිර හා නැගෙනහිර දිශානුගතව තවත් ස්තූප දෙකක් දක්නට ලැබේ. ඒවායේ පාදම පමණක් දැනට ශේෂව පවතී. මෙම භූමිය පුරාම පැරණි වළං කැබිලිති විසිරී ඇත. ඒ අනුව ඩෙල්ෆ්ට් දූපතේ බෞද්ධ නටබුන් සහිත ස්ථාන ද රැකිය යුතු උතුරේ උරුමයන්ය.

සිළුමිණ 

2020 ජුනි 14

රුක්ෂිලා වෙත්තමුණි 

අන්තවාදීන්ගෙන් බැට කන දෙවනගල ඓතිහාසික පුදබිම

පුරාවිද්‍යාත්මක, ඓතිහාසික හා ආගමික වශයෙන් ඉතා වැදගත්කමක් උසුලන දෙවනගල රජමහා විහාරය සතු ඉඩකඩම් හා පුරාවස්තු කලක පටන් බාහිර පුද්ගලයින්ගේ මංකොල්ල කෑමට ගොදුරු වී තිබේ. මේ සම්බන්ධව ජනමාධ්‍ය තුළ බොහෝ කතිකාවට ලක්ව ඇති අතර ඊට පිළියම් ලෙස රජය මැදිහත්වීම කාලීන අවශ්‍යතාවකි.

 සබරගමු පළාතේ කෑගල්ල දිස්ත්‍රික්කයේ අරණායක ප‍්‍රාදේ‍ශීය ලේකම් කෝට්ඨාසයට අයත් සතර කෝරළයේ ගල්බඩ කෝරළයේ මැද පත්තුවෙ ‌‌ඓතිහාසික දෙවනගල රජමහා විහාරය පිහිටා ඇති අතර අක්කර 72 ක් පුරා පැතිරුණු මෙම පුදබිමට මාවනැල්ලේ සිට හෙම්මාතගම දක්වා දිවෙන මාර්ගයේ කටුගහවත්ත කඩ මණ්ඩියෙන් කිලෝ මීටර් 4 ක් පමණ ගමන් කිරීමෙන් ද අයගම හන්දියේ ඉදිරිපිට මගෙහි උඩපමුණුව මාර්ගයෙන් ද පිවිසිය හැකිය.

1941 දෙසැම්බර් 12 වැනි දින නිකුත් කරන ලද ගැසට් පත්‍රයක් මගින් පුරාවිද්‍යා ස්මාරක ලැයිස්තුවට දෙවනගල විහාරය සන්තක භූමි පෙදෙස ඇතුළත් කර ඇතිමුත් රාජ්‍ය අනුග්‍රහය යටතේ සිදුකරන ලද ගම් බිම් සහිත සම්පූර්ණ විහාරගම ඇතුළත් බිම් මැනුම සකස් කර ඇත්තේ 1876 දීය. දෙවනගල ගල් පර්වතයේ සිට රුවන්දෙනිය ගම දක්වා අක්කර 72 ක් පුරා මෙම භූමිය විහිදේ. බතලේගල, අම්බුළුගල, සුරසරදියෙල්ගල, දනකිරිගල , ඌරගල, සැලවගල, කඩුගන්නාව යනාදි කඳු වැටි රාශියක් දෙවනගලට අවටින් දර්ශනය වේ.

පුරාණ නම් පොතේ පරණ නුවර නමින් දෙවනගල නම් කර ඇති අතර දෙවනගල සම්බන්ධ ඉතා රසවත් ලෙස ගොඩ නැඟුණු ජනප්‍රවාද බහුල වශයෙන් ඇත. ඉන් එකක් ලෙස අලුත්නුවර දෙවියන් හිඟුලේ කිරුංගල්පායට වැඩම කොට දෙවැනිව මෙතැනට වැඩම කළ හෙයින් දෙවනගල වු බව කියැවේ. එසේම රන් වංගෙඩි දෙකක් මෙහි නිදන් කොට තිබීමත් හේතුවක් ලෙස සඳහන්ය. මෙම ප්‍රදේශයේ වඩාත් උසින් පෙනෙන බතලේගලට පමණක් දෙවැනි වූ බැවින් එය දෙවනගල ලෙස හැඳින් වූ බවත් දෙවියන් වැඩ විසූ ගල කියන අරුතින් මෙම පර්වතය අමර ගිර ලෙසත් ව්‍යවහාරයේ පවතී.

දෙල්ගමු විහාරයේ කුරහන් ගලක සඟවලා තිබුණු දළදා වහන්සේ මහනුවරට වැඩමවාගෙන යන අතරතුර එක් රාත්‍රියක් දෙවනගලත් තැන්පත් කර තිබූ බවට මතයක් ඇති අතර මෙහි එසේ තැන්පත් කළා යැයි සැලකෙන කුරහන් ගලක් ද දක්නට ලැබේ. එසේම දළදා වහන්සේ තැන්පත් කර වසර ගණනාවක් පුද සත්කාර කළ කුටිය ලෙස තනිකර කළුගලින් පමණක් නිමවා ඇති ගොඩගැගිල්ල සම්බන්ධව ද අදහස් පවතී.

ජනප්‍රවාද ගත තොරතුරු අනුව ධාතුසේන රජ දවස මෙම පර්වතයෙහි විහාරයක් සෑද වූ බව දැක්වෙන කවි පන්තියක් ලෙස මෙසේ දැක්විය හැකිය.

දිලේ දිලේ රැස් බුදු සසුන ලක තුලේ

විලේ ජලේ නොසිඳේ සැදුණ හැම කලේ

කලේ නිරිඳු දාසෙන් වෙහෙර මන කලේ

ගලේ දෙවන නැග ගොස් වඳිමු සිතු ලොලේ

දෙවනගල පර්වතයට පිවිසීම සඳහා ඇති ගලේ කෙටූ පියගැටපෙළ, පැති දෙකකින් යුක්තය. ටැම්පිට විහාරයකින් යුතු විහාර මන්දිරයක්, අලංකාර පොකුණක්, ස්තූපයක්, බෝධියක්, පැරණි ආවාස ගෘහයක් සහ අතීතයේදී විහාර මන්දිරයක් වූවා යැයි විශ්වාස කරන ශෛලමය ගොඩනැගිල්ලක් මෙම පර්වතයෙහි පිහිටා ඇත.

පර්වතය මුදුනේ ශිලා ලේඛන දෙකක් දක්නට ඇති අතර ඉන් එකක් පොළොන්නරු යුගයේ පළමුවෙනි පරාක්‍රමබාහු රජු විසින් කරවන ලද්දක් වන අතර අනෙක මහනුවර යුගයේ පළමුවෙනි විමලධර්මසූරිය රජ සමයට අයත්ය.

මහාවංශයේ අනුරාධපුර යුගයේ දී ධාතුසේන රජු විසින් දාසෙන් පව්වෙහි කරවන ලද විහාරයක් ගැන සඳහන් කෙරේ. එකල මෙම ස්ථානය දාසෙන් පව්ව ලෙස හඳුන්වන්නට ඇතැයි යන්න මින් අදහස් වේ. එසේම “ දෙවනගල දාසෙන් වෙහෙර ” නමින් රාජාවලියේ ද දැක්වේ. කිත්සෙන් පව්ව ලෙස පොලොන්නරු යුගයේ දී දෙවනගල හඳුන්වා ඇති අතර ඒ බැව් දෙවනගලට නගින පඩිපෙළ ආසන්නයේ ඇති ගිරි ලිපිය මගින් සනාථ කෙරේ.

මහාවංශයේ සඳහන් පරිදි පළමුවන පරාක්‍රමබාහු (1153-1186) රජුගේ දෙළොස්වන රාජ්‍ය වර්ෂයේදී ලංකාව හා රාමඤ්ඤ දේශය (බුරුමය) අතර පැවති වෙළඳ සබඳතා (ඇතුන් විකිණීම) බිඳ දමමින් , ශ්‍රී ලාංකික නාවිකයන්ට කරන ලද වධ හිංසාවන්ට විරුද්ධව එරට සමඟ යුද වැදුණු බවත් එම සටන ජයග්‍රහණය කළ කිත්නුවරගිරි (කිත්නුවරගල්) සෙනෙවියාට ගම්වර පිදූ බව දෙවනගල සෙල්ලිපියෙහි සඳහන් වේ. එනම් මෙම ලිපිය මහා පරාක්‍රමබාහු රජු විසින් තම ප්‍රධාන සෙනෙවි කීර්ති නගරගිරි වෙනුවෙන් කරවන ලද්දක් යැයි පිළිගැනේ. බුරුමය ආක්‍රමණය කිරිමේ දී මෙම සෙනෙවියා කුසුමිය නගරය යටත් කර බලය අත්පත් කර ගැනීමට කටයුතු කළ නිසා ඒ පිළිබඳ සතුටු වූ රජතුමා ඔහුට ප්‍රදානය කළ ගම්වරය සම්බන්ධ විස්තරය පිළිබඳව මෙම සෙල්ලිපියේ අන්තර්ගත කර ඇත.

සෙල් ලිපියේ අන්තර්ගතය ලෙස ගත් කළ පරාක්‍රමබාහු රජුගේ සෙන්පතියෙකු වූ කිත්නුවරගල් විසින් (බුරුමය) රාමඤ්ඤ රට ආක්‍රමණය කර “කුසම්ය” නම් නගරය දිනා ගැනීම වෙනුවෙන් මලබටුව ඉඩම හා කිත්සෙන් පව්වෙන් අමුණු 12 ක් හා යාල දෙකක ඉඩම් පමුණු කොට දීම පිළිබඳව විස්තර දැක්වේ. එමෙන්ම පරාක්‍රමබාහු රජු විසින් තම ඥාති සොයුරන් වූ ගජබාහු සහ මානාභරණ යන දෙදෙනාට විරුද්ධව කළ යුද්ධය ගැන ද එහි සදහන්ව ඇත. භික්ෂූන් වහන්සේලාට විරුද්ධව සීතාවක රාජසිංහයන් විසින් ආඬි පක්ෂය ගෙන කටයුතු කරන අවස්ථාවේ දී සෙංකඩගලින් ඊට විරුද්ධව කොනප්පු බණ්ඩාර නැගී සිටින්නට විය. පරංගින්ට විරුද්ධව කළ සටනේදී මල්වතු විහාරයට අයත් භික්ෂු පරම්පරාවේ දෙවනගල රතනාලංකාර හිමි ඔහුට සහය දුන් බව සඳහන්ය.

මේ හේතුවෙන් උඩරට අත්පත් කර ගැනීමටත් රාජ උරුමය ඇති කුසුමාසන දේවිය තමාසතු කර ගැනීමටත් කොනප්පු බණ්ඩාරයන්ට අවස්ථාව උදාවිය. පිරිහෙමින් පැවති උඩරට රාජධානියට නව ජීවයක් ලබා දෙමින් පළමුවන විමලධර්මසූරිය නමින් කොනප්පු බණ්ඩාර රාජ්‍යත්වයට පත්විය. ඔහු විසින් උපසම්පදාව යළි ස්ථාපිත කොට ආඬින් ගෙන් ශ්‍රී පාදය නැවත පවරා ගෙන බෞද්ධයින් සතු කරන ලද අතර තමන්ට උපකාර කළ දෙවනගල රතනාලංකාර හිමියන්ට කෘත ගුණ සැලකීම පිණිස ගම් බිම් පුදා දෙවනගල පර්වතයේ පිහිටුවන ලද ශිලා ලිපිය මෙහි දී දක්නට ලැබේ. එසේම පරංගින්ට විරුද්ධව සේනාව සංවිධානය කළ ඉතා සුවිශේෂි ස්ථානයක් ලෙසට ද දෙවනගල නම්කළ හැකි අතර මෙහි ස්වර්ණමය යුගය මහනුවර රාජ්‍ය සමයවිය.

දෙවනගල පර්වත මස්තකයේ පළමුවන විමලධර්මසූරිය රජු විසින් කරවන ලද සෙල් ලිපියට යාබදව විශේෂිත සිරිපතුලක සටහනක් දක්නට ඇති අතර එහි මඟුල් ලකුණු සටහන්ව ඇත. මහනුවර යුගයට අයත් යැයි සැලකෙන මෙය එම යුගයේ නිර්මාණය වූ විශාලතම සහ අලංකාරම සිරිපතුල් සටහන ලෙස ද සඳහන්ය. අඩි 4 ක් පමණ දිගින් යුතුව සෘජුකෝණාස්‍රාකාර රාමුවක් තුළ මෙම සිරිපතුල් සටහන නිමවා තිබේ. එහි දාගැබ් දොළහක්, බෝ රුක් දෙකක් සහ වෙනත් මල් මෝස්තර කීපයක් සහිත රූ සටහන් කොටා ඇත. එමෙන්ම මෙම සිරිපතුලෙහි තවත් සිරිපතුලක සටහනක් ද දක්නට ලැබේ.

පළමුවැනි විමලධර්මසූරිය රජුගේ අනුග්‍රහයෙන් රතනාලංකාර හිමිගේ මූලිකත්වයෙන් පර්වතය මුදුනේ පිහිටුවා ඇති ටැම්පිට පිළිම ගෙය කරන ලද බව සඳහන්ය. මෙම පිළිම ගෙය වටා ගොඩනැගිල්ලක් ඉදිකර තිබෙන බැවින් එකවර එය ටැම්පිට පිළිම ගෙයක් යැයි හඳුනා ගැනීමට අපහසුය. මෙම නිර්මාණකාර්යෙහි නිරත වුණු ශිල්පියාගේ නම එහි ඉදිරියෙන් වූ ගල්තලාවේ සටහන් කර ඇති බව දක්නට ලැබේ. මෙම ගොඩනැගිල්ලට පිවිසීමට දොරටු තුනක් නිමවා ඇති අතර ඉතා අගනා කැටයමින් රූකම් කරන ලද උළුවස්සක් පිළිමගෙට ඇතුළුවන දොරටුවේ දක්නට ලැබේ. පිළිමගෙය අභ්‍යන්තරයේ නිරූපිත සූවිසි විවරණය, සොළොස්මස්ථාන, රහතන් වහන්සේලාගේ යැයි සැලකෙන රූප, ඉර හඳ, වෘක්ෂලතා, ලියවැල් ආදි වූ සිතුවම් මහනුවර යුගයේ මුල්කාලයට අයත් යැයි සැලකේ.

ස්වභාවික පිහිටීම උපයෝගී කොටගෙන පර්වතය මුදුනෙහි නිමවා ඇති ඉතා අලංකාර හා විශාල පොකුණක් මෙහි දී දැක ගැනීමට හැකිය. මෙම පොකුණට යාබදව කුඩා ළිඳක් දක්නට ඇති අතර පොකුණ කළු ගල් බැම්මකින් ආවරණය කර තිබේ. දෙවනගල විහාරයේ වැඩ විසූ භික්ෂූන් වහන්සේලාගේ පරිහරණය පිණිස මෙම පොකුණ ඉදිකරන්නට ඇති බව සඳහන්ය.

පළමුවැනි විමලධර්මසූරිය රජුගේ කාලයේදී මෙම පොකුණ ආශ්‍රිතව උමං මාර්ගයක් තැනු බවට මතයක් පවතී. පරංගීන්ගේ උවදුරු ඇති වීම හේතුවෙන් රජු සහ බිසව නිතර මුණ ගැසීමට නොහැකියාව හේතුවෙන් තම බිසව කුසුමාසන දේවිය නොහොත් දෝනකතරිනා මුණ ගැසීමට එසේ මෙම උමග නිමවන්නට ඇති බව කියැවේ. ඇය දෙවනගල අසල ගමක් වන ගල්ලෑල්ල කැකිරිගොඩ රජ මහා විහාරයේ එවකට කුඩා මාලිගාවේ විසූ බැවින් මෙම පොකුණ හරහා උමං මාර්ගයක් තනා ඇති බවත් මෙහි අනෙක් කෙළවර කොටවෙහෙර රජමහා විහාරයේ පොකුණට යාබදව පිහිටා ඇති බවත් මතයකි. එසේම නියං කාලයක දී වුව ද මෙම පොකුණු දෙකෙහිම ජලය නොසිඳෙන බැවින් එය මෙහි ඇති සුවිශේෂි ලක්ෂණයකි.

මෙම පර්වතය මුදුනෙහි පිහිටි ස්මාරක අතරින් විශේෂිත ස්මාරකයක් ලෙස සම්පූර්ණ වශයෙන් ගලින් ම නිමවා ඇති ඉපැරණි ගල් ගොඩනැගිල්ල දැක්විය හැකිය. විවිධ ප්‍රමාණයෙන් යුක්ත ගල් කුට්ටි එකමත එකිනෙකට යා වනසේ බදාම රහිතව ගොඩනගා ඇති අතර ශේෂව ඇති බිත්ති කොටස් අනුව ගොඩනැගිල්ල අඩි දොළහක් දක්වා උසින් යුතුව පවතින්නට ඇතැයි යන්න අනුමාන කළ හැකිය. ගොඩනැගිල්ල ඉදිකිරීමට මිණුම් සහිතව ගල් කුට්ටි කපා ගන්නට ඇතැයි යන්න විශ්වාස කරන අතර එම ගල් කුට්ටි කපා ගත් ස්ථානය ලෙසට පළමුවන විමලධර්මසූරිය රජු විසින් කරවන ලද සෙල්ලිපිය ආසන්නව පිහිටි ගල්තලාව විය හැකිය යන්න සැලකේ.

මෙවැනිම ආකාරයේ ගල් ගෙයක් දෙවුන්දර ද දක්නට ලැබීම සුවිශේෂීය. දෙවනගල පිහිටි ශෛලමය ගොඩනැගිල්ල පොළොන්නරු කාලයට අයත් යැයි පැවසේ. එසේම කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ රජුගේ කාලයේදී දෙවනගල සංවර්ධන කටයුතු කළ බවත් ගම්වර පිදූ බවත් පිළිගැනේ. ජනප්‍රවාදය අනුව මේ ගොඩනැගිල්ල ඉසුරුමුණිපාය නමින් ද හඳුන්වා ඇතැයි යන්න කියැවේ.

ලංකාවේ පළමු පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් ලෙස කටයුතු කළ H.C.P. බෙල්ගේ කෑගලු පුරාවිද්‍යා වාර්තාවේ එකල මෙහි පැවති දාගැබ ගරා වැටී තිබූ බව සඳහන්ය. ධාතුසේන රජුකල මෙහි ගල මත වෙහෙරක් ඉදිකර තිබූ බව සඳහන් වුව ද වර්තමානයේ දක්නට ඇත්තේ මහනුවර යුගයේ පළමුවන විමලධර්මසූරිය රජුගේ කාලවකවානුවේ දී කරවන ලද දාගැබ යන්න පිළිගැනීමයි. එසේම නිරන්තරයෙන් නිදන් හොරුන්ගේ ග්‍රහණයට මෙම දාගැබ ලක්ව ඇති අතර විවිධ කාල වකවානු වලදී මෙහි ප්‍රතිසංස්කරණ කටයුතු කර තිබේ. මෙම ඓතිහාසික පුදබිමේ බෝධි ප්‍රාකාරයක් දක්නට ඇති අතර ඒ තුළ අඩි 15x15 වැනි ප්‍රමාණයෙන් යුක්තව අභ්‍යන්තර කොටු බැම්මකින් නිමවා ඇත. එසේම මෙහි පිහිටුවා ඇති බෝධිය අෂ්ටඵල බෝධි අතරින් එකක් බවත් එය පොළොන්නරුව යුගයට අයත් යැයි ද මතයකි.

එහෙත් 80 දශකයෙන් පසුව දෙවනගල ඓතිහාසික පුදබිම අරාජිකව පැවතීම හේතුවෙන් විවිධ තාඩන පීඩන වලට ගොදුරු විය. ඉතාම ශෝචනීය කරුණක් වනුයේ විමලධර්මසූරිය රජු විසින් කර වූ ශිලා ලේඛනය මතට ඇසිඩ් වත්කර විනාශ කිරීමට උත්සාහ කිරීමයි. එසේම පිළිමගෙයි පිහිටි පිළිමවහන්ස්ගේ උදරය සහිත පෙදෙස යවුලකන් ඇණ විනාශ කිරීම ද ඉතා කනගාටුදායක තත්ත්වයක් විය. පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ මැදිහත්වීම මත මෙම පිළිමය නැවත ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලදී.

අනුරාධපුර යුගය දක්වා ඉතා ඈත අතීතයකට දිවයන මෙම විහාරය මහනුවර යුගය ඔස්සේ වර්තමානය දක්වාම පැවතගෙන පැමිණි මුත් අවාසනාවකට මෙන් විහාරයට අයත් භූමි ප්‍රදේශය අන්‍යාගමික අන්තවාදීන්ගේ තර්ජනයට ලක්ව තිබීම ඉතා ශෝචනීය තත්ත්වයකි.

සිළුමිණ

2020 ජුනි 07

රුක්ෂිලා වෙත්තමුණි

https://epaper.silumina.lk/Home/ShareArticle?OrgId=2b43a8df&imageview=0

 

මහින්දාගමනය හා බැඳුණු ඓතිහාසික සාධක

 මහාවංශයේ 13 වෙනි පරිච්ඡේදයේ (18-20 ගාථා) සඳහන් පරිදි මහින්දාගමනය සිදුවූයේ පොසොන් පොහෝ දිනකදීය. එනම් බුද්ධ පරිනිර්වාණයෙන් වර්ෂ 236 ක් වූ පසුව (ක්‍රි.පූ. 250) ධර්මාශෝක අධිරාජ්‍යයාගේ 18 වන රාජ්‍ය වර්ෂයේදීය. එම කාලය ලක්දිව පාලනය කළ දෙවනපෑතිස් රජුගේ පළමු රාජ්‍ය වර්ෂය ලෙස සැලකේ. මහින්දාගමනය සම්බන්ධව සටහන් වූ දීපවංසය, මහාවංශය, සමන්තපාසාදිකාව, මහාබෝධි වංසය ආදි පාලි කෘති සහ පූජාවලිය, සිංහල බෝධිවංසය ආදි සාහිත්‍ය මූලාශ්‍ර ද මිහින්තලය හා රජගලින් හමු වූ සෙල් ලිපි පුරාවිද්‍යාත්මක සාක්ෂි ලෙස ද සඳහන් කළ හැකිය.

බුදුහදම මෙරට ස්ථාපිත කිරීමත් සමඟ එකල පැවති ජන ජීවිතයේ බොහෝ වෙනස්කම් සිදු වූ අතර රජරට සභ්‍යත්වයේ විශාල වර්ධනයක් සිදුවිය. මහින්දාගමනය සිදුවන මොහොත වන විටත් ලක්වැසි ජනතාව බුදු දහම ගැන අසා දැන සිටින්නට ඇතැයි සිතිය හැකිමුත් ඔවුන් විවිධ ඇදිහිලි හා විශ්වාස කෙරෙහි එල්ඹගෙන තිබුණි. එහෙත් දේවානම්පියතිස්ස රජු යටතේ රාජ්‍ය අනුග්‍රහය ලද හේතුවෙන් බුදු දහම ඉතා සීඝ්‍රයෙන් මෙරට ජනයා වැළඳ ගත් බැවින් මළවුන් ඇදහීම, ගස් ගල් පිදීම හා යකුත් පිළිබඳ වූ විශ්වාසයන් ක්‍රම ක්‍රමයෙන් අත් හැරීම සිදුවිය.

බුදු දහම තර්ක බුද්ධිය හා අවබෝධය පදනම් කොටගත් දර්ශනයක් වූ බැවින් ඇදහිලි හා පූජා සිරිත් විරිත් වලට සීමා නොවීය. ලංකාව, සමස්ත ලෝකයේම ථෙරවාද ග්‍රන්ථ ආරක්ෂා කිරීම පිළිබඳ ප්‍රමුඛතම මධ්‍යස්ථානය විය. ඒ බැව් සනාථ වන අවස්ථාවක් ලෙස ක්‍රි.ව. 5 වන සියවසේ දී චීනයේ සිට පැමිණි ෆාහියන් භික්ෂුව දැක්විය හැකිය. වසර දෙකකට ආසන්න කාලයක් අභයගිරියේ අධ්‍යාපනය ලද උන් වහන්සේ සඳහන් කරනුයේ ඒ වන විට අභයගිරියේ භික්ෂුන් වහන්සේලා 5000 ක් වාසය කළ බවත් මහාවිහාරයේ භික්ෂුන් වහන්සේලා 3000 ක් පමණ වැඩ සිටි බවයි.

එමෙන්ම ෆාහියන් හිමි විසින් චීනයේ බුදුදහම තවදුරටත් ප්‍රචලිත කිරීමේ අරමුණෙන් දීර්ඝාගම, සංයුක්තාගම හා සංයුක්ත සංචක පිටක වැනි සංස්කෘත භාෂාවෙන් රචිත මහීසාසක නිකායට අයත් ග්‍රන්ථ රැසක් අභයගිරි විහාරයෙන් ගෙන ගිය බැව් සඳහන්ය. එකල පැවති මෙරට බෞද්ධ අධ්‍යාපනය පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබා ගැනීමට එමගින් හැකියාවක් ලැබේ. අභයගිරි විහාරය ඔස්සේ අන්තර්ජාතික සබඳතා මඟින් මෙරට සංස්කෘතික වර්ධනය සිදුකිරීමට දායක විය. විටින් විට ඉන්දියාවෙන් මෙරටට පැමිණි මතවාද, සංකල්ප හා දෘෂ්ටි යනාදිය පිළිගැනීම හා එම අදහස් බෙදා හැරීම සිදු කරනු ලැබුයේ ද අභගිරිය මධ්‍යස්ථානය කරගනිමිනි.

සඟ සසුන හා සංඝාරාම යනුවෙන් ආයතන දෙකක් මෙරට බිහිවූයේ මහින්දාගමනය හේතුවෙනි. සංඝසාසනය මගින් ලක්දිව සංස්කෘතිය හැඩ ගැස් වූ අතර සංස්කෘතිය වර්ධනය කරමින් ව්‍යාප්ත කිරීම සංඝාරාමය මගින් සිදුවිය. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මහාවිහාරය, අභයගිරිය හා ජේතවනාරාමය වැනි දැවැන්ත සංඝාරාම බිහිවිය. ජනතාවගේ සුබ සෙත වෙනුවෙන් කැප වූ භික්ෂුන් වහන්සේලා මෙහි විසූ අතර රජු හා රට වැසියන් විසින් එම භික්ෂුන් වහන්සේලා ආරක්ෂා කරනු ලැබීය. බුදු දහම මගින් රජයත්, සංඝයාත්, රටවැසියාත් යන ත්‍රිවිධ සංස්ථාවන් එකිනෙකට බද්ධ කරමින් පෝෂණය විය.

බුදුසමය මුලික කොට ගෙන ඉන්දියාව හා ලංකාව අතර ඉතා සමීප සම්බන්ධතාවක් පැවති බව දුට්ඨගාමිණි රජු ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් පැවති රුවන්වැලි සෑයෙ පදනම දැමීමේ උත්සවය සඳහා ඉන්දියාවෙන් පැමිණි භික්ෂුන් වහන්සේලා සාක්ෂි දරන බව මහාවංශය ඇතුළු මූලාශ්‍රයන් හි කියැවේ. එනම් ඉන්දියාවේ බුද්ධගයා, උජ්ජෙයින්, ඉසිපතන හෙවත් බරණැස, කෝසම්බි, රජගහ, සාවත්ථි, පාඨලිපුත්‍ර, වෙශාලි, කාශ්මීර වැනි පෙදෙස් වලින් අනුරාධපුරයට භික්ෂුන් වහන්සේලා රාශියක් රැස් වූ බව සඳහන්ය. උතුරු ඉන්දියාවේ සිට ක්‍රි.ව. 5 වන සියවසේ දී පැමිණි බුද්ධඝෝෂ හිමියන් මහාවිහාරයේ දී අට්ඨකථා රචනා කළ බවත් එම විහාරයේදීම ක්‍රි.ව. 8 වන සියවසේ දී දකුණු ඉන්දියාවේ සිට පැමිණි ධම්මපාල හිමියන් අට්ඨකථාකරණයට සහභාගි වූ බවත් පැවසේ.

මහින්දාගමනය නිසා දෙරට අතර වූ සංස්කෘතික සම්බන්ධතා හේතුවෙන් ඉන්දියාවේ සිට භික්ෂුන් වහන්සේලා පැමිණියා සේම ලංකාවේ භික්ෂුන් වහන්සේලා ද ඉන්දියාවට සංක්‍රමණය වූ අවස්ථා දැක්වේ. වට්ටගාමිණි (වළගම්බා) රාජ්‍ය කාලයේ දී ඇති වූ දරුණු බැමිණිටියා සාගතය නිසා භික්ෂූන් වහන්සේලා ඉතා විශාල පිරිසක් දකුණු ඉන්දියාවට නැව් නැගී ගමන් ගත් බව “සම්මෝහවිනෝදනී” නම් වූ අට්ඨකතාවේ දක්වා ඇත. එසේම ලංකාවෙන් ගිය භික්ෂුන් වහ්න්සේලා වෙනුවෙන් “සීහලාරාම” නම් විහාරයක් ඉදිකොට තිබු බව නාගර්ජුන කොණ්ඩයෙන් හමු වූ සෙල් ලිපයක සටහන්ව ඇත.

ඉන්දියාවේ සංචාරය පිණිස හත්වන සියවසේ දී ගමන් ගත් හියුංසියෑං නම් චීන භික්ෂුන් වහන්සේ තම සංචාරක සටහන් හි සඳහන් කරන්නේ උන් වහන්සේ කාංචිපුරයෙහි වැඩ වාසය කරන විට එම ස්ථානයට ලංකාවේ භික්ෂූන් වහන්සේලා තුන් සියයක් පමණ වැඩම කළ බවයි. එසේම එම වාර්තාවල බුද්ධගයාවේ බෝධි වෘක්ෂය පිහිටි තැන උතුරු දොරටුවට නුදුරින් ලංකාවේ රජකු විසින් ඉදි කරවන ලද තෙමහල් මහබෝධි සංඝාරමයක් ගැන ද සඳහන් වේ. උදයසිරි නම් ලාංකිකයෙක් මහාබෝධියට බුදු පිළිමයක් ප්‍රදානය කළ බව ක්‍රි.ව. 10 වන සියවසට අයත් බුද්ධගයා හි ශිලා ලිපියක දැක්වේ.කාලිංග යුද්ධයේදී ලක්ෂ සංඛ්‍යාත මිනිසුන් මරුමුවට පත් වීමෙන් ලද කළකිරීම හේතුවෙන් අශෝක රජු බුදුදහම වැළඳ ගත් බවත් එසේ වැළඳ ගත් දහම ප්‍රචාරය කිරීම පිණිස ලෝකයේ අනිකුත් රටවල් වලට තම දූත කණ්ඩායම් යැවු බව සෙල්ලිපි වල සඳහන් වේ. එම රටවල් අතර ශ්‍රී ලංකාව ද සටහන්ව තිබූ බව කියැවේ.

තුන්වෙනි ධර්ම සංඝායනාව මොග්ගලීපුත්තතිස්ස තෙරුන්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් පැවති බවත් ඉන්පසු ධර්ම දූතයන් යැවූ ලංකාව ඇතුළු රටවල් 9 ක් පිළිබඳව මහාවංසය හා වංසත්ප්පකාසිනියෙහි සඳහන්ය. එසේම තෙවන සංගායනාවෙන් පසු විවිධ ප්‍රදේශ වලට යැවූ ධර්මදූත කණ්ඩායම් පිළිබඳ කරුණු දැක්වීමේ දී හිමවත් ප්‍රදේශයට මජ්ජිම තෙරුන් යෑවු බව මහාවංශයේ සඳහන් වේ. පුරාවිද්‍යාත්මක සාක්ෂි අනුව වංසකතාවේ සඳහන් තෙවන සංගායනාවෙන් පසුව සිදු වූ ධර්ම දූත සේවය පිළිබඳව වූ කරුණු තහවුරු වේ. පුරාවිද්‍යාඥ ඇලෙක්සැන්ඩර් කනින්හැම් විසින් සාංචි ස්තූපයේ කරනු ලැබූ කැණීමේ දී ධාතු කරඬුවක් සොයා ගත් අතර එහි “සපුරිස මජිමස” ලෙස සටහන් කර තිබුණි. එහිම වෙනත් කරඬුවක “සපුරිස කසප ගොතස මෙවතා චරියස” යනුවෙන් සඳහන්ව ඇත. හිමවතට ගිය පිරිස් අතර කස්සප ගොත්ත හිමි ද වූ බව වංසකතාවල දැක්වේ. ඒ අනුව මෙම කරුණ සනාථ වූ බව පැහැදිලිය.

ධර්මය පැතිර ගිය ප්‍රදේශ පිළිබඳව අශෝක අධිරාජ්‍යාගේ ගිර්නාර් ලිපියේ සඳහන් වන අතර එම ප්‍රදේශ ලෙස චෝල, පණ්ඩ්‍ය සතියපුත, කේරළපුත, තම්බපණ්නි යනුවෙන් දක්වා තිබේ. එසේම 13 වන ලිපියේ තාම්‍රපණ්ණී යනුවෙන් දැක්වෙන අතර එය දක්ෂිණ ඉන්දියාවේ තිණ්ණවැලි ප්‍රදේශය යැයි වින්සන්ට් ස්මිත් ප්‍රකාශ කළ ද දකුණු ඉන්දියානු ඉතිහාසඥයෙකු වූ මුඛර්ජි ප්‍රකාශ කරන්නේ එය ශ්‍රී ලංකාව වන බවයි.

මුඛර්ජි පෙන්වා දෙන පරිදි තිණ්ණවැලි යනු ඉතා කුඩා ප්‍ර‍දේශයක් වූ බැවින් අශෝක අධිරාජ්‍යා එසේ කුඩා ප්‍රදේශයක තම ධර්ම ප්‍රචාරක කටයුතු සිදු නොකරන ලද බවත් තම පුත් වූ මිහිඳු හිමියන් ධර්ම ප්‍රචාරය පිණිස තම්බපණ්ණිය වූ ශ්‍රී ලංකාවට යැවූ බවත්ය. එසේම හියුං සියෑං භික්ෂුව, ලංකාවේ බුදු දහම ප්‍රචාරණය කරනු ලැබූයේ මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේ විසින් යැයි තමා අසා ඇති බව සඳහන් කරයි.

දීපවංසය හා මහාවංසයට අනුව පැළලුප් නුවර සිට මහින්ද හිමි සමඟ ඉට්ඨිය, උත්තිය, සම්බල, භද්දසාල සහ සංඝමිත්තාවන්ගේ පුත්‍ර සුමන සාමණේරයන් සහභාගී වූ බවත් පණ්ඩුක වේදිස නගරයේ දී මෙම කණ්ඩායමට එකතු වූ බවත් දක්වා ඇත.

මිහිඳු හිමියන් පැමිණ වසර 200 කට පමණ පසු කූටකණ්ණතිස්ස (ක්‍රි.පූ. 44-22) රජු කල ලියවන ලද මිහින්තලේ සෙල්ලිපියක් මඟින් මෙම දූත කණ්ඩායම ලංකාවට පැමිණි බව සනාථ වේ. එම ලිපියෙහි පැමිණි සිවු දෙනෙකු ලෙස මහින්ද තෙරනච, භද්දසාල තෙරනච, ඉට්ඨිය තෙරනච, උති තෙරනච යනුවෙන් නම් සටහන්ව ඇති අතර මෙම ලිපියේ අවසාන කොටස විනාශයට පත්ව තිබේ.

“ඉමදිප පටමය ඉදිය අගතන ඉඩික තෙර (ම) හිද තෙරහ තුබෙ” යනුවෙන් සඳහන් සෙල් ලිපියක් රජගල අම්පාරෙන් හමුවීමෙන්ද මහින්දාගමනය පිළිබඳ සාක්ෂි සපයයි. සෙනරත් පරණවිතානයන් පෙන්වා දෙන්නේ මෙහි සඳහන් ස්තූපයන් මිහිඳු හිමියන් හා ඉට්ඨිය හිමියන් වෙනුවෙන් ඉදිකළ බවය. දෙවනපෑතිස් රජුගේ ඇවෑමෙන් රජ වූ උත්තිය රජු ගේ අටවන රාජ වර්ෂයේ දී මිහිඳු මිහියන් පිරිනිවන් පෑ බව වංසකතා හි දැක්වෙන අතර පිරිනිවන් පෑමෙන් පසුව එම ධාතු නිදන් කොට ස්තූප ඉඳිකළ බව සඳහන්ය. මිහින්තලේ ස්තූපය මින් එක් ස්තූපයක් බවත් එහි තිබී හමු වූ ධාතු කරඬුවෙ තැන්පත් කොට ඇත්තේ මිහිඳු හිමිගේ ධාතූන් විය හැකි බවත් සෙනරත් පරණවිතානයන්ගෙ අදහසයි. ක්‍රි.පූ. 2 වන සියවසට අයත් සාංචි ස්තූපයේ දකුණු දොරටුවේ කැටයම් අතර සංඝමිත්තා තෙරණිය විසින් ශ්‍රී මහා බෝධි ශාඛාවක් රැගෙන සිටිනා අයුරු නිරූපිත කැටයම මගින් ගම්‍ය වන කරුණක් වන්නේ මහින්දාගමනය සිදුව නොබෝ දිනකින්ම සංඝමිත්තා තෙරණියගේ ආගමනය ද සිදු වූ බවයි. මෙමගින් මහින්දාගමනය පිළිබඳ සත්‍යතාව තව දුරටත් තහවුරු වී ඇත.

සංඝමිත්තා තෙරණියගේ ප්‍රධානත්වයෙන් දේවානම්පියතිස්ස රජු දවස මෙහෙණි සසුන පිහිටුවීම නිසා මෙරට සංස්කෘතිමය වශයෙන් බොහෝ වෙනසක් කිරීමට ඉවහල් විය. එසේම බුද්ධ ශාසනය වෙනුවෙන් කාන්තා දායකත්වය ද ඉතා සැලකිය යුතුව පැවති බවට සෙල් ලිපි සාක්ෂි දරයි. ලෙන් ආරාම සකස් කොට එහි ප්‍රදානය කළ තැනැත්තියගෙ නම කොටනු ලැබීය. මෙම ස්ත්‍රීන් කිසියම් ප්‍රභූ තැනැත්තෙකුගේ භාර්යාව හෝ දුව ලෙසත් උපාසිකා ලෙසත් දක්වා ඇත. මූලාශ්‍රවල සඳහන් පරිදි මෙසේ ලෙන් පූජා කළ ස්ත්‍රීන් දෙසීයකට අධිකය.

මහින්දාගමනයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ හා වාස්තු විද්‍යාවේ ද නව දිශානතියක් දක්නට ලැබීය. ලංකාවේ ප්‍රථම ස්තූපය ලෙස සැලකෙන ථුපාරාමය, අභය වැවේ (බසවක්කුලම) මැටියෙන් ඉඳිකළ බව සඳහන් වූවත් වර්තමානය වන විට විවිධ කාලවකවානු වලදී කරනු ලැබු ප්‍රතිසංස්කරණ කටයුතු හේතුවෙන් එහි ආරම්භක ලක්ෂණ විනාශ වී ගොසින්ය. එහෙත් මිහින්තලේ කණ්ඨක චේතිය වැඩි වෙනස්කම් වලට බඳුන් නොවී පැරණිබව ආරක්ෂා වෙමින් ශේෂව පවතී.

“වැවයි දාගැබයි ගමයි පන්සලයි ”යන සංස්කෘතික සංකල්පය මහින්දාගමනයත් සමඟ සමාජගත වූ අතර බෞද්ධ දර්ශනයෙන් මිනිසා තුළ මානසිකව ඇති වූ සංවර්ධනාත්මක දියුණුව සංවේදී මිනිස් සමාජයක් බිහි කිරීමට ඉවහල් විය. සිත්පිත් නැති රළු කළු ගලෙකින් අතිශය කරුණාබර ජීවමය බුදු රුවක් නිර්මාණය කරන්නට තරම් මිනිසා සංවේදී වී අධ්‍යාත්මික සංවර්ධනය කරා ගමන් කිරීමට බුදු දහමින් ලැබුණු හික්මීම හේතුවන්නට ඇත. මෙසේ සැලකිය යුතු අයුරින් විමසීමේ දී ශ්‍රී ලාංකික බෞද්ධයිනට පොසොන් පොහෝ දිනය ඓතිහාසික වශයෙන් මෙන්ම ආගමික වශයෙන් ද ඉතා වැදගත් දිනයකි.

සිළුමිණ
2020 මැයි 31
රුක්ෂිලා වෙත්තමුණි

ආන්දෝලනයට තුඩු දුන් මුහුදු මහා විහාරයේ ඉතිහාස කතාව

 

නැගෙනෙහිර පළාතේ අම්පාර පරිපාලන දිස්ත්‍රික්කයේ පානම ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසයට අයත් පොතුවිල් ප්‍රදේශයේ පොතුවිල් නගරයට නැගෙනහිර මුහුදු වෙරළේ මෙම ඓතිහාසික සිද්ධස්ථානය පිහිටා තිබේ. කොළඹ සිට කි.මී. 350 ක් පමණ දුරින් පොතුවිල් සිට දිවෙන පානම මාර්ගයේ මීටර් 800 ක් පමණ ගමන් කිරීමේදී මුහුදු මහාවිහාරයට පිවිසිය හැකිය.

මෙම ස්ථානයේ පිහිටි බොහෝ පුරාවස්තු මුහුදු රැල්ල හේතුවෙන් වැලි කඳු ගොඩ ගැසීම නිසා වැල්ලෙන් යට වී ඇත. දාගැබක නටබුන් වෙරළේ උස් බෑවුම් කොටසේ දක්නට ඇති අතර දාගැබට බටහිරින් ගල් කණු සහිත ගොඩනැගිල්ලක ශේෂයන් දැක ගැනීමට හැකිය.

ලක්දිව පැරණි රාජ්‍ය ඉතිහාසයේ 28 වැනි රජු වශයෙන් අභිසෙස් ලත් මහදැළියමානා නොහොත් මහාදාඨික මහා නාග රජතුමා විසින් මෙම විහාරය ඉදිකරන ලදැයි සැලකෙන අතර; එය රුහුණු රජ පෙළපතේ සිටම වන්දනාමානයට පාත්‍රව තිබූ ප්‍රධාන සිද්ධස්ථානයක් ලෙස පැවතුණු බව සඳහන්ය.

එම කාල වකවානුවේ දී රුහුණේ රාජ්‍යත්වය හිමිව පැවතියේ කාවන්තිස්ස රජුටය. එමෙන්ම ලංකාවේ පැරැණි බෙදීම් අනුව මෙම ස්ථානය රුහුණු රාජ්‍යයට අයත්ව තිබුණි.

ඉතිහාසයේ සඳහන් පරිදි කාවන්තිස්ස රාජ්‍ය කාලයේ දී මුහුද ගොඩ ගැලීමේ සිද්ධියක් මුල්කොට ගෙන ඇති වූ කතා පුවතක් ඔස්සේ මුහුදු මහා විහාරය වැදගත් ස්ථානයක් හිමිකර ගනී. කැලණිතිස්ස රජුගේ දූ කුමරිය වූ දේවි මුහුද ගොඩ ගැලීමේ ව්‍යසනයෙන් රට බේරා ගැනීම සඳහා සිය ජීවිතය මුහුදට බිලිදීම පිණිස යාත්‍රාවක නැගී ගමන් ගත්බව සාහිත්‍ය මූලාශ්‍රයන්හි සඳහන්ය.

ඒ අනුව එම කුමරිය රැගත් යාත්‍රාව සැඩ රළ පහරට අසුව පාවී අවුත් රුහුණේ තොටමුණකට ගොඩ ගැසූ බව කියවෙන අතර එම ස්ථානය කතරගම අසල කිරින්ද යැයි පැවසේ. එහෙත් ජනප්‍රවාදය අනුව දේවි කුමරිය වත්මන් පොතුවිල් අසල ඇති මුහුදු මහා විහාර සීමාව වෙත පාවී පැමිණි බව කියැවේ.

මහාවංශයේ සඳහන් වන්නේ විහාර මහාදේවිය ගොඩ බට ස්ථානය තෝලක විහාරය ලෙසයි. ඇය විහාරයක් ආසන්නයේ ගොඩ බැසීම හේතුවෙන් විහාර මහාදේවි වූ බවද සඳහන්ය. එමෙන්ම ඇය ගොඩ බැස්සේ ‘තොටලුතොට’ නම් ස්ථානයට බවත් ඒ වන විට ද ‘තොට්ටලක’ නම් විහාරයක් එතැන තිබූ නිසා එතැන් සිට කුමරිය විහාර මහා දේවිය වූ බව ද කියැවෙයි.

විහාර මහදේවී කුමරිය පිළිබඳ මෙම පුවත දැන එතැනට පැමිණ ඇයව පිළිගත් එකල රුහුණේ රජ කළ කාවන්තිස්ස රජු පසුව තම බිසෝ තනතුරෙහි ඇය පිහිටුවා ගත් බව පැවසේ.

ජනප්‍රවාදය අනුව ඉතා රසවත් සිද්ධි පදනම් කොටගෙන ග්‍රාම නාම බොහොමයක් බිහි වූ අතර ඒවායින් සමහරක් මෙම කුමරියගේ කතාව සමඟ පටබැඳී තිබේ.

එනම් කුමරියක් දියේ ගසාගෙන කොයි අත පාවී ඒවි දැයි අට්ටාල ගසාගෙන ධීවරයෝ විමසිල්ලෙන් බලා සිටි බවත් ඒසේ අට්ටාල ගැසූ ස්ථානය ‘අට්ටාලෙච්චන’ වී පසුව ‘අඩ්ඩාලෙච්චන ‘ වූ බව ද රජු නොඉවසිල්ලෙන් “කෝ කුමරිය” “කෝ කුමරිය” යැයි කියමින් පැමිණ තැන ‘කෝමාරිය’ වූ බව ද ධීවරයන් හා සෙනෙවියන් පිළිතුරු වශයෙන් ‘අර ගම’යැයි කියු තැන ‘ආරුගම්බේ’ නම් වී ඇති බව ද රජතුමාට උදව් කළ පිරිසට රජතුමා නින්දගම් ප්‍රදානය කළ බවත් එම ස්ථානය ‘නින්දූර්’ නම් වූ බව ද; පසුව සෙසු අයට අක්කර 10 බැගින් ත්‍යාග වශයෙන් දුන් ගම්බිම් එකතුව අක්කරේපත්තුව වූ බව ද කියැවේ.

කාලයේ ඇවෑමෙන් මුහුදු මහා විහාරයට අයත් පොතුවිල් මුහුදු තීරය නිරන්තරයෙන් මුහුදු ඛාදනට බඳුන්වීම හේතුවෙන් විහාරයට අයත් භූමි ප‍්‍රදේශයේ සැලකිය යුතු ප‍්‍රමාණයක් මුහුදට බිලි විය.

මුහුදු රළ සමඟ ගසාගෙන පැමිණි වැලි කඳු ගොඩ ගැසීම නිසා විහාරයෙ බොහෝ අංග යට වූ බැවින් විහාරයක් තිබූ බවට සලකුණක් හඳුනා ගැනීම පවා දුෂ්කර විය.

වර්ෂ 1951 ජනවාරි 26 ගැසට් පත‍්‍රයෙන් අක්කර 72 යි රූඩ් තුනයි පර්චර්ස් දහතුනක භූමි ප්‍රමාණයක් මුහුදු මහ විහාරට අයත් වී තිබුණු අතර පසුගිය කාලය පුරා සිදුවූ ඉඩම් කොල්ලකෑම නිසා අක්කර 3 කටත් වඩා අඩු භූමි

‍ප්‍රමාණයකට මේ විහාරභූමිය සීමා විය.

වත්මන් ජනාධිපතිතුමාගේ මැදිහත් වීමෙන් දැන් නැවත ඒ භූමි ප්‍රමාණය ලබා දීමට ක්‍රියා කිරීම වැදගත් ය. මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන 1950 දශකයේ දි නැගෙනහිර පළාතේ පිහිටි පුරාවස්තු පිළිබඳ සිදුකළ ගවේෂණයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මුහුදු මහා විහාරය ඇතුළත් භූමි ප්‍රදේශය පුරාවිද්‍යා රක්ෂිතයක් බවට නම් කෙරුණි. වාරකන් කාලවලදී මුහුදු දිය ඈතට යාමත් සමඟ මතුවන නටබුන් හේතුවෙන් ඉතා පුළුල් පරාසයක මුහුදු මහා විහාරයට අයත් භූමි භාගය පැතිර ඇතැයි යන්න අවබෝධ කර ගත හැකිය.

අතීතයේ දී අක්කර 264 ක් පමණ තිබුණේ යැයි සැලකෙන මුහුදු මහා විහාරය සතු ඉඩම 1965 අංක 773 PP 1450 දරණ ගැසට් නිවේදනයට අනුව අක්කර 30 ක් දක්වා අඩු වී ඇති බව සඳහන්ය.

ඒ අනුව නැවතත් 1965 මැයි 28 වන දින මුහුදු මහා විහාර භූමිය රක්ෂිතයක් ලෙසට ප්‍රකාශයට පත්වූ අතර 1975 වසරේ දී මෙහි කැණීම් හා ගවේෂණ කටයුතු එවක පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් ලෙස ක්‍රියාකළ කළ රාජා ද සිල්වා මහතාගේ ප්‍රධානත්වයෙන් ආරම්භ විය.

අනුරාධපුර යුගයෙන් පසුභාගයට හා මුල්භාගයට අයත් පිළිම ගෙවල් දෙකක නටබුන් මෙම කැණිම් වලදී හඳුනා ගන්නට හැකි වූ අතර; මුහුදු තීරයෙ වැල්ලෙන් වැසුණු දාගැබ් දෙකක ශේෂ හඳුනා ගැනුණි. එමෙන් ම බෝධිසත්ත්ව පිළිම දෙකක් ද සොයා ගැනීමට හැකිවිය. කැණීම් කටයුතු වලදී බහුල ලෙස හමු වූයේ උළු කැබලි සහ ගඩොල් කැබලිය.

මෙම උළු හා ගඩොළු විවිධ කාල වකවානු වලට අයත් යැයි එහි හැඩය හා තාක්ෂණය අනුව නිගමනය කළ හැකිය. මෙහි තහවුරු කිරීමේ කටයුතු වර්ෂ 1978 වන විට අවසන් වූ අතර පිළිම ගෙයට යාබද සීමා පවුර ද ලකුණු කොට තිබුණි.

මුහුදු මහාවිහාරය ආශ්‍රිතව ලැබුණු බෝධිසත්ව ප්‍රතිමා හේතුකොට ගෙන මහායාන බුදු දහමේ බලපෑමක් ඇතැයි යන්න සැලකිය හැකිය. ක්‍රි.ව. 8 සහ 9 යන සියවස් වලදී රුහුණේ මහායාන බුදු දහම පැතිර යාම එයට බොහෝ දුරට ඉවහල් වන්නට ඇත.

හැඩ ඔයේ අතු ගංඟාවක්, මුහුදු මහා විහාරය හා පානම් පත්තුවේ කැලෑව ආශ්‍රිතව පිහිටා ඇති ශාස්ත්‍රවෙල විහාරය මැදිව මුහුදට ගලා බසී. මෙම ශාස්ත්‍රවෙල විහාරය හා මුහුදු මහා විහාරය අතර ඉතා සමීප සම්බන්ධතාවක් පැවතෙන්නට ඇතැයි සැලකේ.

මේ දිනවල කවුරුත් කතා කරන්නේ මුහුදු මහා විහාරයේ ඉඩම් මංකොල්ලය ගැනය. වර්ෂ 1951 ජනවාරි 26 ගැසට් පත‍පත්‍රයෙන් අක්කර 72 යි රූඩ් තුනයි පර්චර්ස් දහතුනක එකී විහාරභූමියේ ඉඩම කලක් තිස්සේ අනවසර පදිංචිකරුවන් විසින් අල්ලාගත් අතර මේ අවනඩුව ගැන විහාරාධිපති හිමියන් කෙතෙක් පැමිණිලි කළ ද විසඳුමක් නම් ලැබුණේ නැත. එහෙත් කොරෝනා සමයේ තවත් සීඝ්‍රයෙන් කොල්ලකෑමට ලක්වූ මෙකී විහාරභූමියට ජනාධිපතිතුමන් ප්‍රමුඛ රජයෙන් නිවැරදි තීරණයක් ලැබුණේය. ඒ අනුව මේ වනවිට එය සුරක්ෂිත වී තිබේ.

සිළුමිණ
24 මැයි, 2020
රුක්ෂිලා වෙත්තමුණි

මෛථුන්‍ය කැටයමින් සුසැදූ නාලන්දය

මෛථුන්‍ය කැටයමින් සුසැදූ නාලන්දය

මාතලේ සිට දඹුල්ල දක්වා දිවෙන මාර්ගයේ නාලන්ද ඔයට දකුණු දෙසින් නාලන්ද ග්‍රාමය පිහිටා ඇති අතර එහි ගෙඩිගේ සම්ප්‍රදායට අයත් විහාර නටබුන් දක්නට ලැබේ. මාතලේ දඹුල්ල ප්‍රධාන මාර්ගයේ 48 වන කි.මී. කණුව ආසන්නයෙන් දකුණු දෙසට හැරී කි.මී. එකහමාරක පමණ දුරක් ගමන් ගත් විට මෙම භූමියට පිවිසිය හැකිය.

මහබලිපුරම් හි පල්ලව සම්ප්‍රදායට අයත් අංග ලක්ෂණ සහිත ලංකාවේ අවශේෂව පවත්නා එකම බුද්ධ ප්‍රතිමා මන්දිරය ලෙස නාලන්ද ගෙඩිගේ හැඳින්වේ. සමස්තයක් ලෙස කළු ගල් භාවිතා කොට ශිලාමය නිර්මාණයක් ලෙස මෙය නිමවා ඇත. ක්‍රි.ව. 7 වන සියවසට අයත් මෙම ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පීය ක්‍රමය ඉතා සුවිශේෂි ස්ථානයක් හිමිකර ගනී. පුරාවිද්‍යා සාධක අනුව මෙම ප්‍රතිමා මන්දිරය 8 ත් 10 ත් වූ සියවස් කාලය නියෝජනය කරතැයි විශ්වාස කෙරේ. නාලන්ද ගෙඩිගේ බෞද්ධ හා හින්දු ආගමික ඇදහිලිවල සංකලනයත්, ථෙරවාදය හා මහායාන සංකල්ප මතත් ගොඩ නැගී ඇති බැවින් එය විශේෂිත ස්ථානයකි.ලංකාවේ මධ්‍ය කේන්ද්‍රීය ස්ථානයේ මෙම ගෙඩිගේ ඉදිකර ඇති බව විශ්වාසයයි. එමෙන්ම අතීතයේ සිටම සිංහල රජුන් දවසත් බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත සමයේ ත් මෙම භූමියට ප්‍රමුඛත්වයක් හිමි විය. එයට හේතු වූයේ අනුරාධපුරය, පොලොන්නරුව හා මහනුවර යන නගරයන් කේන්ද්‍රීයව මෙම ස්ථානය පිහිටීමයි.

මහාවංශයට අනුව නාලන්ද බලකොටුවක් ලෙස පළමුවන පරාක්‍රමබාහූ (ක්‍රි. 1153- 1186) විසින් පිහිටුවා ගත් බවත් ඔහු සිය රාජ්‍යත්වය ලැබීමට පෙර පොලොන්නරුවේ ගජබාහුත් රුහුණේ මානාභරනත් අතර ඇති වූ සටන් වලදී මෙම ස්ථානය උපයෝගි කරගෙන ඇත. පරාක්‍රමබාහු, පොලොන්නරුව යටත් කර ගැනීමට ප්‍රථම ඇළහැර පෙදෙස යටත් කර ගැනීමේ දී නාලන්ද බලකොටුව ඉහමත් ප්‍රයෝජනවත් විය.

නාලන්දයට නැගෙනහිරින් පිහිටි වර්තමාන ඇළහැර ප්‍රදේශය පුරාණයේ දී ආළිසාර නමින් හැඳින් වූ අතර එහි අනුරාධපුර යුගයට අයත් නටබුන් රාශියක් විසිර ඇතැයි සඳහන් වේ. එම නටබුන් අතර අතරගල්ලෑවේ ගලින් නෙළා ඇති සැතපෙන බුදු පිළිමය සුවිශේෂීය.

යුධමය කටයුතු සඳහා ඉතා යෝග්‍ය තැනක් බව පසක් වූ බ්‍රිතාන්‍යයන් ද 1818 දී ඇතිවුණු උඩරට මහ කැරැල්ල අවස්ථාවේ දී හමුදා මූලස්ථානයක් ලෙස නාලන්ද තෝරාගෙන තිබේ. එසේ පිහිටුවා ගත් බ්‍රිතාන්‍ය බල කොටුව පිහිටි ස්ථානය කුඩා කඳු ගැටයක ඇති බවත් වර්තමානයේ කොටුවේගොඩැල්ල ලෙස ව්‍යවහාර වන බවත් දැක්වේ. නාලන්ද විහාරය ඉතා සුවිශේෂී ප්‍රතිමා මන්දිරයකින් සමන්විත වූවත් මේ සම්බන්ධව ඓතිහාසික මූලාශ්‍ර හිඟ වූව ද මෙහි දී සොයා ගත් ශිලා ලිපිය ඇසුරින් කරුණු අනාවරණය කර ගැනීමට හැකි විය. එමගින් දකුණු ඉන්දියානූ පල්ලව නිර්මාණ නියෝජනය කරන ගෙඩිගේ හි වාස්තු විද්‍යාත්මක ලක්ෂණ පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබාගත හැකිය.

වැඩි කොටසක් මැකී ගිය 9 හා 10 වෙනි සියවසට අයත් ටැම් ලිපියෙහි, නොනිසි ලෙස හැසිරෙන විහාර කාර්මිකයන් විහාර භූමියෙන් නෙරපිය යුතු බවත්, සොරුන් හා මිනීමරුවන් වැන්නන් විහාරස්ථානයට ඇතුළත් නොවිය යුතු බවත්, ආරාමය පිළිබඳව වූ සියලු කටයුතු සංඝ සම්මුතියකින් කළ යුතු බවත් මෙහි අන්තර්ගතය.

ඇළහැර හා මැණික්දෙණ ආරාමික ස්ථාන අනුරාධපුරය අවසන් භාගයේ දී ඉදිකරන්නට ඇතැයි සාක්ෂි ලැබෙන අතර නාලන්දෙද මෙම ආරාම සමීපයේ පිහිටි බැවින් එකල සැලකිය යුතු බෞද්ධ ආරාමයක් ලෙස පවතින්නට ඇතැයි යන්න අදහසයි.

නාලද්දාව පිළිබඳව මෙරට මුල්ම පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් වූ එච්.සී.පී. බෙල් දක්වා ඇති අදහස වූයේ, (නාලන්දේ ගෙඩිගෙය) නොසළකා හරින ලදුව පිහිටුවා ඇති අතර කලාතුරකින් පමණක් මෙහි පැමිණෙන නරඹන්නකුගේ නෙතට ලක්වෙමින්, එහි නිර්මාණය පිළිබඳව වාර්තාගත තොරතුරකින් හෝ සාම්ප්‍රදායික ජනවහර තුළින් හෝ හැඟිමක් පවා අප තුළ ඇති කරන්නට අසමත් වන බවයි.

1890 දි පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තුමේන්තුව පිහිටුවීමෙන් පසු වැඩි කලක් යන්නට මත්තෙන් ගෙඩිගේ පිළිබඳව එච්.සී.පී. බෙල්ගෙ අවධානය යොමුවිය. නාලන්ද ගෙඩිගෙය තහවුරු කිරීමේ කටයුතු රජයේ ප්‍රසිද්ධ වැඩ දෙපාර්තමේන්තුව විසින් 1893 දී ආරම්භ කරනු ලැබීය. මෙම කාලවකවානුව වනවිට ගොඩනැගිල්ලේ සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් පසින් යට වී තිබු බැවින් රජයේ වැඩ දෙපාර්තමේන්තුව ගෙඩිගෙයි දකුණු පස ආරක්කුව තෙක් බිත්තිය හා අනෙකුත් කොටස් කිහිපයක් ඉදිකරවීය.

එච්.සී.පී. බෙල් 1911 දි කැණීම් කොට පසින් යට වී පැවති ගොඩනැගිල්ලේ කොටස් මතුකර ගත් නමුදු එය අවසන් කිරීමට ප්‍රථම ඔහුට විශ්‍රාම යාමට සිදුවිය. ඔහු විසින් ඉතා වැදගත් සේවයක් නාලන්දාව වෙනුවෙන් කරනු ලැබීය. එනම් විවිධ ශිලාමය නිර්මාණ ඉතා ක්‍රමානූකූලව තැන්පත් කිරීමයි.

නැවත නාලන්ද ගෙඩිගේ පිළිබඳ අවධානය යොමු වී තිබෙන්නේ වසර 10 කට අධික කාලයකට පසුවය. සී.පී. වින්සර් 1927 හා 1928 යන කාලයේ දී පුරාවිද්‍යා කොමසාරින් තනතුර හොබවන ලද අතර ඔහුගේ අවධානය මේ සඳහා යොමුවිය. වින්සර් පෙන්වා දෙන පරිදි ගෙඩිගෙ පුරාම නුග මුල් අරක්ගෙන තිබූ බවත් ඉන් දැඩි හානියක් සිදුව තිබූ බැවින් මෙම නුග මුල් ඉවත් කිරීමට ගෙඩිගේ වේදිකාවෙන් කොටසක් ගලවා ඉවත් කරන්නට සිදුවිය.ඉන් අනතුරුව ප්‍රථම ශ්‍රී ලාංකික පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් ලෙස පත් වූ සෙනරත් පරණවිතානයන්ගේ කාල වකවානුව වන තෙක් ගෙඩිගේ හුදෙක් කටුහොහොල් හරිනු ලැබූ ස්ථානයක් පමණක් විය. ඒ අනුව 1953 දි පරණවිතානයන් විසින් ගෙඩිගේ මළුවේ පනාබැමි පදාගනු ලැබු අතර ගෙඩිගෙට උතුරින් පිහිටි ගරා වැටුණු ස්තූපයේ පර්යේෂණ කටයුතු ද ආරම්භ කරන ලදී.

1970 දී රජය විසින් සැලසුම් කළ කඩිනම් මහවැලි සංවර්ධන ව්‍යාපාරය හේතුවෙන් ගෙඩිගේ පිහිටි සමස්ත වෙල්යායම ජලයෙන් යට වීමට නියමිත විය. මෙවැනිම අර්බුදකාරී තත්ත්වයක් ලෝක ඉතිහාසයේද වාර්තා වේ. එනම් ඊජිත්තුවේ අස්වාන් වේල්ල තැනීමේ දී ගලෙන් නිර්මිත අබුසිම්බල් දේවස්ථානය ද ජලයෙන් යට වී යාමට නියමිත වීමය. එහෙත් මෙම දේවස්ථානය සම්පූර්ණයෙන්ම ගලවා ඉවත් කොට වෙනත් ස්ථානයක ඉඳිකිරීම සිදුවිය.

එසේම ලංකාවේ ද නාලන්ද ගෙඩිගේ සම්පූර්ණයෙන්ම ගලවා ඉවත් කොට පසු කලෙක ප්‍රතිනිර්මාණය කිරීම පිණිස පුරාවිද්‍යා කාර්යාල භූමියේ තැන්පත් කරවීය. මෙම අවස්ථාවේ ගෙඩිගේ පිහිටා තිබූ භූමිය කැණීම් කරන ලද අතර එහිදී ගෙඩිගේ මන්දිරය යට නිමවා තිබූ ශිලාමය පදනමක් මතු කර ගැනීමට හැකිවිය. එය චතුරස්‍රාකාර හැඩයක් ගනු ලැබීය. බෝවතැන්න ජලවිදුලි යෝජනා ක්‍රමය පිහිටි කඳු මුදුනක ගෙඩිගේ නිර්මාණය නාලන්දෙන් ඉවත් කොට එහි ඉදිකිරීමට යෝජනා වූ නමුත් අවසානයේ දී එය ගොඩනැගිල්ල පිහිටි ස්ථානයේම ඉදිකිරීමට තීරණය විය.

එවක සංස්කෘතික කටයුතු අමාත්‍ය ඊ.එල්.බී. හුරුල්ලේ ගේ මග පෙන්වීම යටතේ 1977 දි තිබුණු ස්ථානයේ ම ඉදිකිරීමට වූ තීරණය ක්‍රියාත්මක විය. එම නිර්මාණ කාර්යයේ භාරකාරත්වය හිමි වූයේ පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලීය පුරාවිද්‍යා අංශය භාර මහාචාර්ය පී.එල්. ප්‍රේමතිලකයන්ටය.

ඒ අනුව මූලික පියවර ලෙස ගෙඩිගේ පිහිටි භූමිය අඩි 23 ක් පමණ උස්කොට තැනීම මහවැලි සංවර්ධන මණ්ඩලය විසින් සිදු කරනු ලැබීය. මෙම ස්ථානයට පිවිසුම් මාර්ගය ද එම උසින්ම නිමවීය. මහාචාර්ය පී.එල්. ප්‍රේමතිලකයන්ගේ උපදෙස් අනුව මූලික සැලසුම් වලින් අනතුරුව 1980 දී පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ එම්. විමලදාස නම් වූ පළපුරුදු මේසන් බාස් කෙනෙකු ප්‍රධාන කම්කරු පිරිසක් විසින් ගෙඩිගේ තහවුරු කරනු ලැබීය. ගොඩනැගිල්ල ගලවා ඉවත් කරන අවස්ථාවේ පැවති ප්‍රමාණයට තිබූ වැරදි නිවරැදි කරමින් සැකසීම හා ගර්භගෘහයත් මණ්ඩපයත් සහිත ගෙඩිගේ හැකිතාක් පරිපූර්ණ ලෙස තහවුරු කිරීම යන පියවර දෙක යටතේ ගෙඩිගේ තහවුරු කිරීම සිදුවිය.

නාලන්ද ගෙඩිගේ වැදගත් වන තවත් ප්‍රධාන සාධකයක් ලෙස එහි බිත්තියෙ පහළ පේකඩක මෛථුන්‍ය ඉරියව්වෙන් සිටින කැටයම දැක්විය හැකිය. මෙහි තිදෙනෙක් එකවර පසුපසින් ලිංගිකව එක්ව රමණයේ යෙදෙන අයුරු දැක්වේ. ඉන්දියාවේ කජුරාහෝ දේවාලයේ ඉතා සුලභ ලෙස මෙවැනි කැටයම් දක්වා තිබුණ ද ලංකාවේ එවැනි කැටයමක් හමුවන එකම ස්ථානය මෙයයි. මෙම කැටයම හේතුකොට ගෙන මේ ස්ථානය තාන්ත්‍රික බෞද්ධ ඇදහීම් කළ ස්ථානයක් වන්නට ඇතැයි ඇතමුන්ගේ මතයයි. 1910 -11 කාලයේදී මෙවැනි කැටයමක් පිළිබඳව අදහසක් එච්.සී.පී. බෙල් විසින් තම පුරාවිද්‍යා ගවේෂණ වාර්තාවේ සඳහන් කර තිබේ. ඔහුට අනුව මෙම ස්ථානයේ කණුවක මෙවැනිම මෛථුන්‍ය කැටයමක් තිබී ඇත. එහෙත් වර්තමානයේදී එම කැටයම මෙහි දක්නට නැත.

ගර්භය ශිලා ස්තම්භ 24 කින් සමන්විත ආලින්දයකින් යුක්ත අතර අන්තරාලයක් හා මණ්ඩපයකින් නිර්මිත මෙහි අනුරාධපුර යුගයට අයත් ලක්ෂණ සහිත බුද්ධ ප්‍රතිමාවක් දක්නට ලැබේ. එය අභය මුද්‍රාවෙන් නිරූපිත අතර ගොඩනැගිල්ලේ මධ්‍යයෙහි පිහිටි ගර්භය තුළ තැන්පත් කර ඇත.

මෙහි ගොඩනැගිල්ලේ ඇතුළත වටා පැදකුණු කිරීමට ප්‍රදක්ෂිණා පථයක් ද නිමවා තිබේ. එමෙන් ම මෙම ගෙඩිගේ ගොඩනැගිල්ල වටේම පිහිටි බිත්ති වාමන හිස්, විවිධ සත්ත්ව රූප, චෛත්‍ය කාවාට සහ පේකඩ ආදි විවිධ කැටයමින් නිරූපිතය.

වත්මනේ දී බෝවතැන්න ජලාශයෙන් වටව උස් බිමක පිහිටි නාලන්ද ගෙඩිගෙය වේදිකාවක් මත ඉදි කළ ස්ථූපය , බෝධි වෘක්ෂය සහ භූමිය වට කරමින් තැනූ ගඩොලින් බැඳි ප්‍රාකාරයකින් ද යුක්ත වූ අපූර්ව නිර්මාණයකි.

සිළුමිණ

17 මැයි, 2020

රුක්ෂිලා වෙත්තමුණි